Thursday, December 24, 2009

Natapos ko na ang LIbro ni Pinpin.

Katatapos ko lamang ipost ang Libro... ni Tomas Pinpin :-).  Ang susunod kong itineteklado ay ang diksiyonaryo nina Noceda at San Lucar.

Librong pagaaralan nang manga Tagalog nang uicang Castilla (259): Y

Nauna (259: U)

--259--


Y


Yacag, convidar, muñir,
yàang, amenazar,
yacap, abrazar, amarrar,
yaman, riqueza,
yàmò, gula,
yantoc, bejuco,
yàyà, convidar,
yayat, enflaquecer,
yàtà, parece que,
yocò, inclinar la cabeza,
yòpì, ollar,
iyac, gritar.

Librong pagaaralan nang manga Tagalog nang uicang Castilla (259): U

Nauna (256-259: T)

--259--


U


Uacàs, cabo, orilla, fin,
uacsi, echar de sí desechar,
uàlay, apartarse dejar,
uala, no haber ni tener,
ualis, barrer, escoba,
uani, pedir que hagan por sí,
uicà, palabra, lengua,
usà, venado,
ugat, raiz, vena,
unti, poco.

Nauna (256-259: T)

Librong pagaaralan nang manga Tagalog nang uicang Castilla (256-259): T

Nauna (254-256: S)

--256--


T


Tàad, sembrar caña dulce,
taan, echar anzuelo,
taas, alto,levantar,
tabà, grosura,
tàbà, herir, cortar,
tabàc, alfange, cuchillada,
tàbag, añadir con agua fria,
tabang, agua dulce,
tabas, corrar vestido,
tàbì, con perdon,
tabì, orilla, cabo,
tabò, cucharon, para sacar agua,
tàbog, enfado,
taboboc, especie de arbolillo,
tabòy, recoger,
tabsing, salobre,
tabugui, la punta de la nalga,
tabul, crecer, hervir,
tacao, coloso, comilon, ladron,
tacbo, correr,
tacad, renuevos de caña dulce,
tacad, lancear de alto abajo,
taclid, pezear con anzuelo,
tàcas, huir,
tàcot, temer,
tactac, cabar, golpear,
tagà, natural, vecino,
tagà, cortar,
tagasà, especie de arbol,
taguilid, ladear,
tagò, esconder,
tàguì, remendar,
tahan, parar,
tahì, coser,
tahil, onza 10 reales de peso,
tahilan, viga,
tahip, cribar,
tàib, marea, penetrar,
talà, lucero, yerba olorosa,
talà, sellar,
talà, rezuncarse,
talabà, ostiones,
talagà, cosa diputada,
tàlàga, casco, estanque,
talaghay, mejora,
talahib, yerba alta,
talaquitoc, especie

--257--

de pescado,
tàlas, cortar zacate,
talastas, percibir, entender,
tàlì, atar,
talì, buche,
talicod, volver la espalda,
talim, acero, agusar,
talimang, engaño,
talìmoang, engaño,
talindang, salto ligero,
talindoua, usura de uno por dos,
talingid, esconderse,
talinhaga, metafora,
tàlo, vencer, porfiar,
talobò, crecer,
talonton, hilera,
talop, mondar,
taman, perseverar,
tamad, pereza,
tamban, sardina,
tambing, luego al punto,
tambobong, trox,
tamis, endulzar,
tamlay, cansancio con pereza,
tamò, aceite,
tamò, provecho,
tampal, bofeton,
tampalasan, bellaco,
tampa, enojo, desamparar,
tanan, buirse,
tanàn, todos,
tanao, mirar,
tandà, vejez,
tandà, señal, atender,
tandos, lanza,
tangbò, caña pequeña,
tangco, tocarse,
tanhali, medio dia,
tangal, desclavar,
tangap, recibir,
tangà, polilla,
tanga, abobado,
tangal, corteza de arbol,
tangan, asir, tener con la mano,
tangay, llevar el perro en la boca,
tangui, resistir, contradecir,
tangis, llorar,
tanquilis, ventaja que se da luchando,
tanso, cobre, laton,
tanim, plantar, odio,
tanod, guardar, centinela,
tanong, preguntar,
tanto, cierto, atender, entender,
taob, boca abajo,
taon, año,
taos, penetrar, atravesar,
tàpa, ahumar,
tàpa, igualdad en gasto ó trato,
tapang, animo,
tapat, recto, frontero, cierto,
tàpay, amasar,
tapayac, chato;
taquid, tropezar;
taquid, junta de costura,
tàpon, arrojar,
tarahan, pedir el que tiene boda,
tadhanà, encargo secreto,
tarì, nabaja de gallo, sarja, picar carne,
tadyang, costillas,
tasac, rotura larga,
tastas, descoser,
tastas, cortar,
tatac, cortar plata,
tatag, asentar,
tatag, poner gente en orden,
tataà, negar,
tàua, reir,
tàuag, llamar,
tauad, perdon,
tauas, piedra alumbre,
tauid, vadear, pasar,
tauo, hombre, convidar,
tauòn, pasmo tabardillo,
tày, suciedad,
tayabutab, tierra humeda,
taimtim, empaparse,
tayinga, oreja,
tayip, costura junda de ropa,
tàyom, color azul,
tìba, corta el plantano,
tay-tay, medir aceite,
tibàc, hinchazon de pantorrilla,
tibàg, desmoronarse,

--258--

tibay, fortaleza,
tica, intención,
ticà, cogear,
tical, palma montes,
tical, despeado, cansado,
ticatic, lluviamente,
ticlohod, arrodillarse,
ticlop, doblar,
ticom, cerrar boca ó pierna,
tigas, duro,
tigi, pescadillo,
tigpao, red como cucharon,
tigpas, cortar zacate,
tihaya, boca arriba,
tilà, escampar,
tìla, pinitos,
tila, parece,
tilad, rebanar,
tiltil, mojar como en salsa,
timbon, monton,
timbang, pesar á la banda,
tinào, trasegar,
tuba, vino etc.,
tinàao, morirse por peste,
tindac, acocear,
tindayag, estarse en pie,
tingà, plomo, estaño,
tìnga, hincarse,
tingà, medio tael,
tingalà, levantar los ojos,
tingà, zarcillos de muger,
tingig, voz,
tingin, mirar,
tìning, sentarse el licor,
tinis, voz clara,
tipac, cortar en pedazos,
tipan, concierto,
tipò, desdentado,
tipon, juntarse,
tiquim, probar,
tira, sobra,
tìri, ensuciarse sin querer,
tìric, hincar, caer de punta,
tisod, tropesar,
tistis, tela de palma, rasgar,
titic, escritura,
titig, clavar los ojos,
tiyim, empaparse, calar,
tucà, pico, cabecear de sueño,
tocol, igualdad, labrar oro,
tucso, tentar, preguntar,
togui, camotes,
togac, rana,
tulac, rempujar,
tolag, lanza,
tolobo, bien medrado,
tulog, dormir,
tulong, ayudar,
tulos, incesto,
tuloy, proseguir, aposentar, juntamente;
tuma, piojo,
tonaisa, el año pasado,
tungcol, pertenecer,
tungcol, baculo,
tongdo, una especie de arbusco,
tongol, bandera,
tongol, degollar,
tungtong, ponerse de pies tapadera,
tongo, concierto, ir derecho,
tongo, mirar abajo,
tonton, derecho explicar, referir,
to-ong, tina,
totoo, de veras,
tusoc, agujerear las orejas,
toua, alegria,
touad, inclinar el cuerpo,
touas, levantar por la punta,
toui, siempre,
touid, enderezar,
tubà, licor,
tuba, arbol, emborracharse,
tubig, agua,
tubò, crecer, ganancia,
tubo, caña dulce,
tuctuc, coronilla, golpear,
tugpa, bajar al pueblo,
tugtug, tocar,
tulad, imitar,
tulay, puente,
tulì, circuncidar,
tulig, aturdido,
tulin, ligereza,
tuling, desatinar,
tungayao, palabra mala,
tumbas, á cada uno tanto,
tunhay, levantar la cabeza,
tungalì,

--259--

uno, contra otro,
turing, decir, exponer,
tuyò, seco,
turò, enseñar, encaminar.

Nauna (254-256: S)

Librong pagaaralan nang manga Tagalog nang uicang Castilla (254-256): S

Nauna  (253-254: Q)

--254--


S


Saad, avisar, vedar,
sabàt, atajar,
sàbat, labores en petate,
sabay, á la par,
sabi, decir,
sabit, colgar,
sabog, sembrar,
sabong, pelear gallos,
sabonot, arrancar,
saboy, arrojar agua, con la mano,
sabsab, pacer apacentar,
sacag, redecilla entre dos palos,
sacal, apretar por el pescuezo,
sacày, cabalgar,
sàcong, estar con muchas ocupaciones,
sacsi, testigo,
sacua, pié de plátano,
sacuil, sacudir arrojar,
sàyà, la 16 parte de á más,
saguisag, divisa,
saguing, plátanos,
sagoy, tocar, tropezar,
sagpang, morder, asir,
saguan, remo,
sahog, cocer cosas juntas,
sahot, prometer,
saing, guisar, cocer,
sala, defecto, pecado,
salà, celosia, enrejado,
sàlà, colar,
salà, lesion, desconcierto,
sàlao, represar el agua,
salacsac, alestar, alestar,
salag, tener á la que pare,
salanta, pobre, mendigo,
salap, derechos de ministros,
salàpàn, 9, á más de peso,
salapang, #sga de pescar,
salat, carecer, falta,
salauag, varas del tec#o,
salaysay, declarar,
salin, trasladar,
salisi, herrarse, no encontrarse,
salita, referir historia,
salubong, encuentro,
salonga, subir cuesta,
salop, ganta,
salot, peste,
sàma, acompañar,
samà, maldad, empeorar,
samaya, ir á la parte,
sambilla, nombrar,
samat, hoja de buyo,
sambut, aparar con la mano,
sambulat, esparcir,
sampaga, flor como jazmin,
sapahà, peso de 4 granos de maiz,
sampay, tender, colgar,
samsam, saquear, robar,
sandal, arrimar,
sandata, armas,
sandali, de repente, presto,
sandoc, cucharon,
sanga, reparar el golpe,
sangal, desgajar,
sang-àng, caer sobre un palo,
sangcal, durezà de pechos,
sangcalan, tajon,
sangcap, aparejar,
sangpa, poner encimas,
sanga, rama,
sampaloc, tamarindo,
sapa, cibera de buyo,
sàpà, estero,
sàpao, anegarse brotar, florecer,
sapin, aforro,
sapo, almargar llevar en pal-

--255--

mas,
sapopo, sentarse en el regazo,
sapsap, modar pescadillo,
saoli, volver,
sàquit, trabajo, tormento,
saquit, enfermedad,
sariuà, fresca, verde,
sadsad, barar,
sasà, nips palma,
saua, pastidio,
saua, culebra,
sauan, mal de corazon,
sàuang, boca de rio ó camino,
sàyang, lastima,
sayao, danzar bailar,
sauay, proibir, vedar,
sayad, arrastrar,
saysay, explicar, ordenar,
sibà, comer golosinas,
sibac, rajar, hender,
siban, diferir,
sibasbi, inquietud de puerco,
sibol, brotar,
sico, codo,
sicsic, arestar, embutir,
sigao, descubrir, gritar,
sigang, cocer pescado carne,
sihi, marisco,
siit, las espinas, de la caña,
siit, corradillo, para pescar,
silà, comer carne ó pescado,
silang, salir el sol, estrella, etc.
silic, abuja corto,
silip, calar, empaparse,
sìlip, acechar,
silid, meter, aposento,
silao, deslumbramiento
silò, lazo,
silong, debajo,
silim, entre dos luces, anochecer,
simba, ir á misa,
sinantan, peso, pesar 10 cates,
sindac, espanto,
singa, rencilla de palabras,
singsay, apartarse,
singsing, sortija,
singà, sonar las narices,
singao, vapor,
singil, pedir, cobrar,
singit, esconderse, ingle,
sinsin, apretar, tupir,
sinungaling, mentir,
sipac, hender,
sipag, solicitud,
sipan, limpiar dientes,
sinta, amor, afición
siping, allegarse,
sipit, asir, apretar,
sipol, cortar á raiz,
sipon, romadizo,
sipòt, descubrir, asomar,
sipsip, chupar, siguil dar de codo,
siquip, angostar,
sìrà, destruir,
sisid, sambullir,
sisin, pollo,
sòal, palo clavado en tierra,
soàl, especie de arbol,
soàt, desmentir, convencer,
sobong, caer de hocicos,
suboc, cortejar una medida con otra,
sùcò, medio cate, rendirse,
sucsoc, iapar, meter,
sogabang, inclinado de cuerpo,
suhol, cohecho; soborno,
sohot, aplacar con dadivas,
sòlam, bordar, labrar,
solid, especie de almeja,
soliyao, escudilla,
sòlo, cosa doblegada,
solô, deslumbrar cañuelas,
sulong, empujar, ir adelante,
sombò, candil, lampara,
sumbong, acusar,
sundang, cuchillo,
sonday, al sosayo, ladea -

--256--

miento,
sondo, buscar,
sangquit, coger con garabato,
sònò, vivir en casa de otro,
sunog, quemar,
sunong, cargar en la cabeza,
sunungan, rodete,
sunod, seguir,
soob, zahumar,
soot, meter,
sùrot, chinche, meterse algo en los ojos,
sùso, teta, encender,
susò, caracol,
sosoui, especie de pescado,
souag, cornada,
souat, sembrar escarbando,
subasub, caer de ojos,
subaybay, echar el brazo sobre otro,
subsub, postrarse,
sùbò, meter en la boca,
subò, espina,
sùca, bomito,
sucà, vinagre,
sucab, rencor, agacharse;
suclay, peine;
sugat, herida;
sugba, abalanzarse, meterse;
sulat, escribir;
suman, comidilla de arroz;
sumbali, degollar,
sumpà, maldecier,
sumpit, ayuda, cerbatana,
sudsud, desmentir convencer,
susì, candado, cerrar,
suuì, cogollo, renuevo,
suyò, sugetarse, ayudarse.

Nauna  (253-254: Q)

Librong pagaaralan nang manga Tagalog nang uicang Castilla (253-254): Q

Nauna (251-253: P)

--253--


Q

Quibo, bullirse,
quilabot, miedo, granillos del cuerpo,
quilala, conocer,
quilang, vino de cañas,
quilao, carne en vinagre;
quidlat, relampago,
quilay, cejas,
quiling, ladearse,
quilò, torcerse, tuerco,
quibquib, roer,
quimot, trabajar,
quimquim, empuñar,
quindat, pestañear,
quinig, temblar,
quinis, relucir,
quinatí, cuajarse,
quipot, angostar,
quipquip, abrazar,
quidlat, relampago,
quiquig, escarbar las orejas,
quiquil, limar,
quita, buscar, mirar,
quità, los dos tu y yo,
quitang, pampano, pescado,
quitàng, cordel-

--254--

con anzuelos,
quitil, desojar,
quitid, angostar,
quitid, red larga,
quiapò, especie de yerba.

Nauna (251-253: P)

Librong pagaaralan nang manga Tagalog nang uicang Castilla (251-253): P

Nauna (250-251: O)

--251--


P


Paa, pie;
paàga, madrugar;
pacla, saor de fruta no madura;
pàcò, clavar;
pacò, helechos;
pacpac, alas;
pagacpac, batir las alas;
pagal, cansancio;
pagatpat, especie de higos;
pacasam, aderezar pescado;
pagitan, en medio;
pag-uil, jabali ó puerco de monte;
pagui, raya pescado;
pagnacao, hurtar,
pagpag, sacudir;
pahàan, hácia los pies de la cama;
pahas, tortuga;
pahid limpiar;
pàhò, especie de fruta,
pain, cebo,
pais, tostar,
pait, escoplo, amargo
palabà, crecer,
palàbol, ración;
palàcà, rana,
paluca, lagartija grande,
palacol, hacha;
palagay, asentar,
palad, dicha, ventura, palmas,
palasan, bejuco,
palaspas, ramo de palma,
palatohat, #undidero,
palauacya, afrentar,
palay, arroz,
palayoc, olla,
pàli, porfiar,
palì, el vaso, trocar,
palibhasay, por cuanto, porque,
palihan, yunque,
pàlò; castigar, azotar,
palongpong, sembrados, orilla del mar,
palòpo, caballete,
palòs, anguila,
paligo, bañarse,
palosi, varas que atan el toldo,
pamingalan, vasar,
pamitac, grietas,
pamoyoc, cortar la cabeza, 
pamolos, clavo en el pie,
pamoy, espantajo,
pamundis; reventar,
pànà, flecha,
panagano, ofrecer, dedicar,
panagayo, panaghili, envidia,
panaghoy, suspirar,
panaginip, soñar,
panagusilao, poner la mano sobre los ojos para deslumbrarse,
panalang, calentarse,
panalangin, oración,
panambitan, canto trieste,
panao, partirse, desterrar,
panaog, bajar,
panaimtim, traspasar,
panayam, comunicar,
panàsila, sentarse,
panatili, toson, habituarse,
pandao, registrar lazos y corrales,
panday, oficial herrero,
pangadyi, rezar,
pangahas, atrevimiento, arrogancia,
pangalan, nombre,
pangalo, calambre,
pangaloquipquip, cruzar los brazos,
pangalubaybay,

--252--

ir por la orilla,
pangalumbaba, recostarse sobre las manos,
panganay, primogenito,
panganib, recelo, peligro,
pangao, cepo,
pangapul, betun,
pangayao, saltear,
pangayopapa, humillarse,
pangayaya, hacer daño,
pangalirang, flaqueza,
pangarap, sueño, visión,
pangibughò, celos,
pangil, colmillo,
pangilabut, temblar,
pangilin, enmarañarse,
pangilin, abstenerse, guardar,
pangimbolo, envidiar,
panginoon, señor, amo,
pangino, servicio,
pangiqui, temblar de frio,
pangit, retorcer,
pangologui, perder,
pangusap, hablar,
pangoling, volverse atras,
paniclohod, sentarse de rodillas,
paniuala, confianza,
pangpang, rivera, orilla,
pangus, chupar caña,
pangyari, poder, posible,
panhalotictic, canto de lagartija,
panhic, subir,
panibolos, proseguir, con tesòn,
paniin, estribar para levantarse,
panimdim, pensamiento,
panimpojo, sentarse en tierra,
panis, acedo,
panogot, guiar,
panolos, hurgunero,
patnogot, viento á popa,
panood, mirar,
paos, ronquera,
pantay, igual,
panying, andar como que se cae,
paonas, sacar fuego,
papà, poca corriente,
papà, rasgar la hoja del gabe,
papan, palo de que pende lo que tejen,
pàpan, pato,
paquinyig, escuchar, oir,
paquinabang, provecho,
paquinani, encomendar,
pàra, como parejo imitar,
parangalan, lactarce,
parirala, concordar, hacer paces,
parisucat, cuadrado,
paros, almejas,
padpad, corralillo de pescar, igualar,
pasan, cargar, llenar,
pasari, satirizar,
pàsò, quemazon,
pàsò, perol de barro;
pasoc, entrar,
pasolo, balleston para cazar, empujar,
patac, gota de licor,
patay, matar,
patda, liga,
patihaya, poner boca arriba;
patid, cortar,
patnogot, acompañar;
pauican, tortuga,
pauid, nipa, techar,
payag, conceder, consentir,
payapay, llamarle bruto, animal,
payat, desmedrado,
paypay, abanico,
payong, guarda sol,
piga, esprimir,
picàs, divieso, postemilla,
pigy, asentaderas,
pilac, plata, monepa,
pilay, cojo,
pìli, piñones de la tierra,
pilì, retorcer, retortijar,

--253--

pilì, escoger,
pilit, forzar,
piit, detener,
pinais, tortilla;
pintò, puerta,
pingan, plato,
pangi, paño serenero,
pipis, aprehensar,
piral, pellizcar,
pirol, liga que usan los plateros,
pìris, especie de arbol,
pisan, juntar todos,
pisang, partir, dividir,
piscal, pesquisar, coger,
pisil, apretar con la mano,
pita, apatecer,
pità, tierra baja aguachinosa,
pitagan, respetar,
pitahà, barruntar, sospechar,
pitas, desfrutar,
pitis, ajustado vestido,
pìtis, media ganta,
pitolon, encargar,
piyo, gota enfermedad,
pocol, tirar piedras,
pùgot, descabezar,
pula, colorear,
pòlò, isla, diez,
polò, buscar pedir,
polong, juntarse,
pùlot, coger,
pulòt, miel,
pulupot, cubrir asirse,
ponsò, monton de tierra,
pònò, principio,
ponò, llenar,
poot, enojo,
popò, descarnar el cangrejo,
pongos, cortar parte del cuerpo,
popol, coger flores,
porol, embotarse,
podpod, despuntar,
poson, la punta de la barriga,
posong, soberbio, desvergonzado,
potat, especie de arbol,
pùtol, cortar,
putòl, manco,
potong, paño,toquilla,
pucpuc, macear,
pucao, despertar,
pugahan, palma del cabo negro,
pugay, raer, quitarse el sombrero,
pùsà, gato,
pusali, cieno, lodo,
pùsao, pescar muchos,
punit, romper,
pulid pulid, ostiones,
puri, buena fama, alabar,
pùti, coger flores,
putì, blancura,
putla, descolorido.

Nauna (250-251: O)

Librong pagaaralan nang manga Tagalog nang uicang Castilla (250-251): O

Nauna (250: N)

--250--

O

Oang, escarabajo;
obi, camote;
obò, trasplantar;
obò, tocer;
obod, palmito;
ocab, morder;
ogbos, cogollo;
ogòy, menearse;
ohao, sed;
ohay, espiga;
ola, pedir, importunar;
olac, debanar;
olàn, lluvia;
olàng, camarón;
olas, sacar al fuego;
olì, volver;
olìa, huérfano;
olipas, cortar al soslayo;
olo, cabeza;
olog, destruir, pueblo;
olong, llegar al oido;
olopong, junta de jente;
olol, loco;
omang, armar lazos;
omit, sisar;
onan, almohada;
ona, primero, adelantarse,
opa, jornal;
opasala, murmurar;
opat, estancar chisme;
orali, inatar;
osap, hablar;
osig, seguir;
osisa, ave riguar;
osong, llevar en palanca;
os os, bajar, desli-

--251--

zar;
otang, deuda;
otos, mandar;
ot-ot, chupar, paladear;
ouang, llorar el niño;
ouay, bejuco;
oui, volver;
oyam, mofar.

Nauna (250: N)

Librong pagaaralan nang manga Tagalog nang uicang Castilla (250): N

Nauna (250: M)

--250--

N


Nacnac, enconarse;
nanòt, perficionar;
naman, tambien;
nànà, materia;
nanao, asar en rescoldo; crecer, vivir;
nasà, desear;
nanà, ofata;
nàyon, pago;
ngànga, mascar;
ngangà, abrir la boca;
ngani, cierto;
ngayon, ahora;
ngisi, gestos, mostrar los dientes;
nguyà, rumiar, mascar;
nipis, adelgazar;
niyòg, coco.

Nauna (250: M)

Librong pagaaralan nang manga Tagalog nang uicang Castilla (250): M

Nauna (248-250: L)


--250--


M


Mahal, precioso, caro;
malamas, comprender, aprehendedor;
malì, trabucarse, herrarse;
mamà; mascar;
mamin, buyo;
màmà, tio;
mamaya, de aqui á un poco;
màna, heredar;
manuc, gallina;
manugang, yerno;
masid, experimentar;
mata, ojos,
matay, morirse;
may, tener, haber;
mura, afrenta, bajo, vil;
muchà, cara, asemejarse;
mulà, salir, proceder;

Nauna (248-250: L)


Librong pagaaralan nang manga Tagalog nang uicang Castilla (248-250): L

Nauna (247-248: I)

--248--


L


Laan, aparejar, prevenir;
labà, logro, crecer;
laban, contradecir;
labangan, comedero de puercos;
labas, salir, sacar;
làbay, aspar, madera;
làbi, labios;
labì, sobrar;
labnao, ralo como atole;
labò, enturbiar;
lacar, caminar á pie;
lacàs, fuerza;
laclac, beber;
làcò, mercaduria;
lagà, coser en agua sola;
lagac, dejar quedarse;
lagas, desojar, caerse la oja;
lagari, aserrar;
lagay, estado, modo, costumbre, poner;
laglag, caersele algo;
lagnat, calentura;
lagoc, tragar tragos;
lagom, emparejar;
lagoslos, ruido de agua que cae;
lagot, romper, estaltido;
lagpac, derribar en tierra;
lagquit, pegajoso;
lagyò, de un nombre;
lahat, todos;
lahoc, mezclar;
lait, afrentar, abatir, empeorar;
lalaqui, macho;
lalang, inventar, trazar;
lalim, hondo;
làlò, mas;
lamat, esparcir como ojas;
lamac, regalo que traen de bodas;
lamàn, sustancia, medula;
làmang, solamente;
lamas, manosear;
lambut, ablandar;
lamig, enfriar;
lamiyo,

--249--

especie de madera;
lamòc, hacer pedacitos,
làmon, tragar;
lamoyot, embaucar;
langis, aceite;
langba, crecer, medrar;
landày, montaràz, pescadillo;
lando, al feñique,
lancàp, voirse;
langit, cielo;
lango, emborrachar;
langod, medrar las plantas;
lantà, lacio, marchito;
làpà, descuartizar;
lapac, desgajar, descoyuntar;
lapag, asentar;
lapad, ensanchar;
làpat, encajar;
lapàt, hender;
làpi, desgajar, descuartizar;
làpis, cuadrar piedras, maderas;
làpnit, despegar;
laqui, crecer;
larauan, imagen, retratar;
ladlad, despegar, estender;
laro, juego;
lagsac, destruir, descomponer;
lason, ponzoñar;
latag, entender, desemvolver;
laug, tomar puerto, abrigarse;
laung, colgar;
lauit, colgar de alto;
lauon, mucha há detenerse;
làyag, vela;
làyö, lejos;
laylay, colgar;
libac, escarnecer;
liban, dilatar;
libàn, sino es de fuera de que;
licas, enroscar;
licas, volver despachado;
licàs, mostrar los quilates;
licmo, escutarse;
licop, barrena;
licsi, ligereza;
liay, rehuir el cuerpo;
libàg, crecer la morisqueta;
libas, especie de madera;
libàto, especie de yerba,
libog, lujuria;
lico, torcido;
ligàng, agua trastornada;
ligao, pasearse;
ligào, herrarse;
ligaya, alegria;
lihis, apartarse;
lilim, sombra;
lilo, traidor;
liloc, esculpir;
lìmang, herrarse en la cuenta;
limid, comer á escondidas;
limit, espesar;
lilim, anublarse;
limot, olvidar;
limpas, decinacion;
linang, limpieza de sementera;
linao, claro sereno;
lincod, servir;
linquis, enroscarse;
linga, ajonjoli;
lingid, ocultar;
lingon, mirar atras;
linugao, papas;
liping, desvanecimiento de cabeza;
litao, descubrirse sobre el agua;
liuag, dificultad;
liuanag, claridad, resplandor;
liuat, embarsa;
liuayuay, esclarecer, abrir el alba;
loang, ensanchar;
load, enlodar;
locan, almejas;
locloc, sentarse;
lucso, saltar;
lògao, culsar;
lugod, placer, gusto;
lulon, arrollar;
lònao, ralo en lo liquido;
longos, punta de tierra;
longsad, bajar;
lunod, ahogar; llevar la corriente;
looc, ensenadas;
lusong, abalanzarse saltar;
lusòng, mortero;
lutò, cocer;
loualhati,

--250--

descanso;
lubay, aflojar;
lubha, mucho;
louat, tardar;
lublub, revolcarse;
lubug, hundirse;
lucban, naranjo;
hìgà, materia pudricion;
lulan, carga;
lùmbà, correr aporfia;
lumbay, entristecerse;
lumbo, casco de coco;
lupig, robar;
lupit, abominar;
lunà, echar de la boca;
luas, salir rio abajo.

Nauna (247-248: I)

Librong pagaaralan nang manga Tagalog nang uicang Castilla (247-248): I

Nauna (246-247: H)

--247--


I


Ibà, frutilla, agria;
ibà, otro;
ibàbà, abajo;
ibayo, de la otra parte;
ibig, querer, amar;
ibis, descargar;
ibo, ingar;
ibon, pajaro;
icao, tu;
icli, acortar;
igà,

--248--

sacarse;
igaya, desear; codiciar;
igui, bondad;
iguib, ir por agua;
ihao, asar;
ihi, orinar;
ilac, derrama;
ilaid, rallar;
ilang, desierto;
ilàn, cuantos;
ilao, luz alumbrar;
ilap, estrañarse;
ilapon, desentendido;
ilaya, arriba;
ilig, menear la vasija;
ilit, embargar; impedir;
ilò, mencarse;
ilog, rio;
ilong, narices;
impis, apretar el tejido;
impit, aprensar;
ina, madre;
inam, sabroso;
inat, desperezarse;
indac, baile de muger;
ingào, maullar;
ingat, guardarse;
ingay, ruido;
inguit, corage;
ingay, ruido;
inguit, coraje;
ingit, silvo;
inin, sazonar;
init, calor;
inum, beber;
ipà, cascara de arroz;
ipit, apretar;
iquit, bailar, dar vueltas, mirar de ojos;
irog, atraer con regalos;
isa, uno;
isalat, ligar, hechizo;
isda, pescado;
ising, manta negra;
isip, considerar;
isis, fregar, alisar, arbol;
ita, negrillo;
itac, cuchillo, machete;
itò, esto;
itim, negro;
itlog, huevo;
itmo, buyo;
iuà, daga;
iui, criar, arrendar;
iyag, sensualidad in malum;
iyot, dar de barrigadas.

Nauna (246-247: H)

Librong pagaaralan nang manga Tagalog nang uicang Castilla (246-247): H

Nauna (245-246: G)

--246--


H

Haba, alargar;
habag, compasión;
habi, tejer;
habihin, quedarse;
habul, alcanzar;
habuit, tomar arrebatadamente;
hàlà, echar á bien ó á mal;
halaan, almejas;
haguis, tirar;
halac, exagerar;
halaga, valer;
halàl, elegir; escoger;
halang, atravesar;
halao, entre sacar;
halat, no llevar seguido;
hàlay, feo, torpe;
haligui, poste;
halili, sustituir;
hàlò, mesclar;
hàlo, mano de mortero;
halon, manción, alto;
halos, apenas, casi por poco;
hambal, triste, afligido;
hamac, vil, despreciado, bajo;
hamog, rocio;
hàmon, desafiar, provocar;
hàmo, anda vé;
hamoy, escampar;
hampas, azotar, aporrear;
hanap, buscar;
hapay, urdir;
hanga, término;
hangà, admirarse; alabar;
hangal, modorro;
hangin, viento; aire;
hango, sacar;
hanban, sosiego;
hanghang, picante;
handog, dadiva;
handolong, arremeter;
hani, entiendes;
hantac, frijolillos;
hapao, somero;
hapay, derribar;
hapis, tristeza;
ha-

--247--

pon, tarde;
harang, atajar;
harap, presencia;
hasà, aguzar;
hasic, sembrar;
hatid, llevar;
hatol, consejo; sentencia;
haua, participar, pegarsele;
hauas, buena disposición de cuerpo;
hauil, lanza;
hauòl hàuòl, sardinillas;
hayà, libertad, desemboltura;
hayag, público;
hayin, ofrecer;
hayoma, remendar la red;
hibo, embarnizar;
hicà, asma;
hicap, hechizo;
hicayat, enlabiar;
higa, acostarse;
higuit, estirar;
higop, sor er;
hila, arrastrar, tirar;
hilao, crudo, verde;
hilamos, lavar la cara;
hilatà, echarse descompuestamente;
hili, queja;
hilic, roncar;
hilig, recostarse;
hilis, partir, rebanar;
hilo, torcido atronado;
hilod, refregarse el cuerpo;
hilot, sobar;
himanman, despacio;
hinà, flaco, sin fuerzas;
hinang, soldar;
hinayang, lástima;
hinao, lavar las manos;
hinga, respirar;
hingao, achaque, indisposición;
hinguil, echar hácia otro;
hingin, pedir;
hinhin, modesto;
hinog, madurar;
hintay, aguardar;
hipà, desincharse;
hipag, cuñada;
hipon, camarones;
higuit, tejer, atar;
hiram, pedir prestado;
hirap, enfermedad; trabajo;
hità, muslo;
hitò, especie de pescado;
hiuà, cortar;
hiua, espantar;
hiualay, apartar;
hiyà, empacho, verguenza;
hiyào, gritar;
hocom, juez, justicia;
hugas, lavar, limpiar;
hòhò, derramar, vaciar;
hulà, adivinar;
hòlas, deshacerse la sal;
holhol, ladrar;
hòhò, subir, nacimiento;
hulog, caer, echar, derribar;
honghong, caidos los brazos;
hònos, suerte, entresacar;
hòngot, medio casco de coco;
hùpà, aplacarse;
hothot, sorber, chupar;
hutoc, doblegar;
houag, no, prohibiendo;
hubad, desnudar;
hubo, desnudo;
hucay, cabar;
hulì, postrero, tarde;
hunghang, necio;
husay, declarar, ordenar.

Nauna (245-246: G)

Librong pagaaralan nang manga Tagalog nang uicang Castilla (245-246): G

Nauna (244-245: D)

--245--


G


Gàan, ligero, liviano;
gaby, noche;
gabi, camotes;
gacot, atar boca de cesto;
gàgà, travesear;
galimhim, aflicción;
gàlìng, proceder;
galìng, bueno;
galis, sarna;
galit, enojo;
galil, manilla de oro;
galitguita, cólera repentina;
gambàlà, ocioso;
gamgam, sisar;
gamit,

--246--


usar, echar mano;
gamot, medicina;
gandà, atabiar, logro doble;
ganid, cazador de presa;
ganit, duro, miserable;
gantí, retribución;
gapas, segar, cortar;
gàpì, desgajar;
gapos, amarrar;
gàsa, reprehender;
gàtang, 8 parte de una ganta;
gatong, atizar;
gauà, obra;
gàuad, dar;
gáuan, hechizo;
gaya, imitar;
gàyoma, hechizo;
gayno, asis;
guibà, derribar;
guicla, espantarse;
gu#ic, trillar;
guiit, colarse, entremeterse;
guilalas, admiración;
guilguil, coraje;
guilid, orilla;
guilit, cortar por redondo;
guìling, moler;
guilin, afición, amor;
guinao, frio;
guinbaua, alivio;
guinoo, noble;
guintò, oro;
guisi, romper;
guìtay, hacer tajadas, añicos;
guiba, volcarse;
gogol, gastos;
guhit, rayar;
gùlò, hechizo;
golò, enmarañado;
golong, rodar;
gomon, revolcarse;
gonamgonam, pesar, imaginar;
gonò, abundancia;
gutom, hambre;
gubat, conquistar, bosque;
gulang, envejecer;
gunità, hablar; hacer memoria;
gunting, tijeras;
gusi, tibor.

Nauna (244-245: D)

Librong pagaaralan nang manga Tagalog nang uicang Castilla (244-245): D

Nauna (243-244: B)

--244--


D


Daan, camino;
dàba, olla grande;
dàga, tia;
dagà, raton;
dag-àn, apesgar, cargar;
dagdag, añadir;
dagasa, arreciar el viento;
dagat, mar;
dag-is, pujar;
daguit, coger abatiéndose;
dagsà, darala costa;
dahac, gargajear;
dahan, despacio;
dahas, brabeza;
dahilan, causa, escusa;
dahit, entablar;
dahic, barar;
arrastrar, embarcacion;
dahon, oja;
dàla, atarraya;
dala, llevar;

--245--

dalà, escarmentar;
dalao, visitar;
dàlam, casa de grande familia;
dàlang, arralar, dalangin, pedir arralar;
dalangin, pedir;
dalaua, dos;
dalità, sufrir;
damà, palpar, atentar;
damag, toda la noche;
dàmay, participar;
dambong, muñidor;
damdam, sentir;
dàmi, mu chedumbre;
damit, vestido;
damò, yerba;
dampot, tomar, asir;
dangcal, palmo;
dao, dice;
daorao, meter manao en el agua;
dapraosos, deslizar;
daos, cumplir;
dapà, caer boca abajo,lenguado;
dapit, de esta parte;
dàpit, ir por algo ó alguien;
daquilà, grande;
daquip, coger, prender;
dàrà, reñir;
daràs, azuela;
dati, antiguo, perseverar;
dating, llegar;
datay, enfermedad larga de asiento;
dàto, principal;
dauit, apartar, asirse;
danong, novio;
dayà, engañar;
dàig, zahumar;
daìg, vencer;
dayiti, allegarse;
daying, abrir pescado;
daiyng, pedir, rogar.
dicdic, moler, hacer polvo;
digàs, repilar el arroz;
diin, apretar con la mano;
dilat, abrir los ojos;
dili, no;
dilim, oscurecerse;
dilimin, especie de bejuco;
dilis, cuerda;
dìlis, pescadillo;
dingding, pared;
dingig, oir;
dini, aqui;
dipà, braza;
diquit, pegar;
dìrà, lagaña;
dìri, asco;
diyan, allí;
ducot, sacar con la mano,
dogaroc, docdohapang,
dulog, llegarse;
dolongan, especie de pescado;
dopoc, podrirse;
doon, aculla;
doong, tomar puerto;
duro, punzar;
douag, cobarde;
houong, proa;
dùchà, pobre;
dugtong, añadir;
dulang, mesa;
dulàng, minar;
dulas, resbalarse;
dumi, suciedad;
dungao, aso marse;
dunung, sabio;
durug, podrido, desecho;
durungan, en que se tomaban juramento;
dusa, pena;
duua, menos.

Nauna (243-244: B)


Librong pagaaralan nang manga Tagalog nang uicang Castilla (243-244): C

Nauna (240-243: B)

--243--


C


Caalám-alàm, de repente;
cabal, encantado;
cabalitang, obrada de tierra;
caban, rebaño;
cabàn, arca;
cabig, atraer, defender;
cablao, hinchazon de vientre;
cabolos, una pieza de ropa;
càca, tio ó tia;
càcá, hermano mayor;
càcac, cacarear;
cacamàngan, alajas;
caen, comer;
cagat, morder;
caguitna, media ganta;
cahig, escarbar;
cahapon, ayer;
cahimat, aunque;
càhit, aunque
cahuy, arbol, leña;
càit, garfio;
calabit, retozar;
calacal, contratar;
calag, desatar;
calahay, gritos;
calanay, calang, cuna;
calap, madera;
calapinay, especie de arbol;
càlat, estenderse las plantas;
calàt, medida de cordel;
calatàs, papel;
calatang, especie de pescado;
cali, cabar;
calicot, raspar;
caligay, marisco pequeño;
maligquig, temblar de frio;
calinga, cuidar, ayudar;
càlis, espada;
calis, raspar;
calisquis, escama;
caliyat, especie de yerba;
caloloua, alma;
colongcot, encoger los hombros;
caloscos, follage de arcos;
càloy calong, llevar en brazos;
calumpit, especie de arbol;
camandag, ponzoña;
camay, mano;
ca-

--244--

manto, de aqui áun rato;
cambing, cabra;
camcam, arrebatar;
cámot, rascarse;
cam-yas, especie de fruta;
cànà, falsedad de un peso;
canà, poner la cosa en su lugar;
càngay, convidar;
cangcong, especie de yerba;
canomay, arbol que baña el viento;
cao-cao, meter mano en el agua;
caon, llamar, ir por algo;
capacá-àn, provecho;
capagcaràca, luego al punto;
capagcoan, luego al punto;
capal, grueso;
capatid, hermano;
capsi, almejas grandes;
capoua, entrambos;
carlit, sajar, sangrar;
carang, toldo, casi, amigo;
catam, asepillar;
catha, componer;
càti, libra;
cati, comezon lepra;
cating-an, olla grande;
catmon, una fruta agria;
caual-an, falta;
cauan, ato de animales;
cauày, llamar con la mano;
cauayan, caña;
cauil, anzuelo;
canir, garabato;
cauong, palma silvestre;
caycay, escarbar;
cayà-yatà, por tanto;
cayas, adelgazar bejuco;
cailan, cuando;
càyo, lienzo;
cayo, vosotros;
cayod, raspar;
cocad, escarbar;
coco, encaje;
cuco, uña;
cocot, descascarar;
cogon, yerba;
cuha, tomar;
cohol, caracol;
colam, hechizar;
culang, falta;
colàni, encordio;
colcol, escarbar;
colis, berzas;
comcom, apretar entre las manos;
conat, cori coso;
copit, plegar como bolsa;
copang, tercia parte de amas;
cupcop, aplicar algo al pecho;
cuto, piojo;
cotcot, zanja;
coton, arruga;
curot, pelliscar;
coycoy, escarbar;
coyom, cetrar, ple gar;
coyonpis, revenirse;
couan, el como le llaman;
cumbang; manto de muger;
cunding, medio cuartillo;
cusà, hacer de voluntad;
cuyapit, asirse.

Nauna (240-243: B)

Librong pagaaralan nang manga Tagalog nang uicang Castilla (240-243): B

Nauna (239-240: B)

--240--


B


Baac, hender;
bàbà, barba;
babà, bajar;
babá, cargar á cuestas;
bàbag, puñada;
babàhan, antepecho;
babalà, decir;
bàbao, encima;
babàt, ceñir;
babayi, mujer;
babuy, puerco;
bàca, pel-ar, arrojar;
bacal, hierro;
bacàl, sembrar;
bacàm, ventosa;
bacas, señal, rastro;
bacbàc, descortesar;
baclay, caminar á pie;
bacoco, especie de pescado;
bàcol, cesto;
bacod, cerca, corral;
baga, ascua;
bàga, por ventura;
bagà, pulmon;
bagà, postema, hinchazon;
bagsic, poder;
bag-an, apesgar;
bag-ang, muela;
bagat, salir al encuentro;
bagcàt, miel, cocha;
baguin, yedra;
baguing, bejuco;
baguingbing, dar á la costa;
bàgo, nuevo con todo eso;
bagongnong, un pescado de concha;
bagoong, pescadillos en sal;
bagòt, enfado;
bagting, entirar campana;
bagyo, uracan;
bahagui, repartir;
bahan, viga;
bahala, cuidado;
bahao, sanar la herida;
bahày, frutilla, medio
balabato;
bahò,

--241--

hedor;
bait, entendimiento;
bàlà, amenaza;
bàla, fiado;
balabàg, culebra;
balabag, tirar á lo alto;
balabato, la mitad del amas;
balac, volver á pesar, á medir;
balàc, trompo;
balagat, hueso del pescuezo;
bolaga, espanto;
bàlam, detención;
bàlang, cualquiera langosta;
bàlagui, mezclar;
balaquid, enredamiento de pies;
balat, piel, cascara;
balat, lunar;
balatong, mongos;
balatong, interrupción, yerro;
bahày, poner á cuenta de otro, almejar;
bali, quebrarse;
balibago, especie de arbol;
balibol, agujerear;
balic, desdecirse, volver;
balicat, hombro;
balicong, almejas grandes;
baling, torcer, dar vueltas;
balingbaling, fruta conocida;
balinguay, especie de yerbas;
balintouad, bucitar;
balisa, prisa, inquietud;
balisaosao, estangurria;
balità, nuevas, fama;
baliti, atar las manos atras de arbol;
baloctot, encorvado;
baloqui, torcido, doblegado;
balòn, pozo;
bàlot, envolver;
bànac, lisa;
banàl, justo, desconcertarse;
banbàn, especie de bejuco;
bandàlà, derrama, compras;
ba-nga, pelear, combatir;
ba-ngal, desmochar, razgar;
bangbang, foso;
bangcà, embarcación;
bangcat, cesto;
bangà, cantarillo;
bàngao, moscardon, necio;
bangis, furia, braheza;
bango, olor bueno;
bangon, levantar;
bangin, despeñadero, cuesta;
bagsi, flauta;
banlat, pocilga;
banig, petate;
bano, casco;
baon, sepultura;
bàoy, mozar, zaherir;
banciàgà, estrangero;
bantà, trazar propósito;
bantay, centinela;
banto, aguar, templar;
bàpa, padre querido;
bapà, admiración;
bàquin ó baquit, pues, como, no obstante;
baquin, pues no vemos etc;
barbar, cuentas de oro;
barbà, barniz;
barlis, rayar;
barò, camisa;
baril, arcabuz;
ba-yà, decir, remedar;
basa, leer, basà, mojado;
basag, quebrar;
basahan, vestido viejo;
bàtà, muchacho;
batà, sufrir;
batas, atajar, descoser;
batày, asentar unas cosas sobre otras;
bati, saludar amistades;
bàting, capar;
bating, red para cazar;
batò, piedra;
baual, vedar, prohibir;
bàuas, quitar, menguar;
bauay, en-

--242--

redadera de flor blanca;
bàuòn, matalotaje;
bano, envidar;
baui, quitar, retratarse;
baybày, casta;
bayitang, escalon;
bayàngyag, mullir;
bayangbang, bledos;
bayao, cuñado;
bayad, pagar;
bayò, lamparones;
bicti, ahorcarse;
bigat, pesado;
bigày, dar;
bigas, arroz limpio;
bignay, especie de arbol;
bigquis, atar en manojo;
biguas, tirar hácia arriba;
bihàsa, habituarse;
bilad, tender al sol;
bilang, contar;
bilangò, prender;
bilàuo, hornero;
bihis, retribuir mudarse;
bilì, comprar;
bilibìd, revolver, rodear;
bilin, encomendar;
biling, dar vuelta;
bilis, arreciar el viento;
bìlo, hacer pilla, arrollar;
bilocao, especie de arbol;
bilog, redondear;
binayoyo, especie de arroz, arbol;
bingao, mellar;
bingi, sordo;
bìnit, es tirar el arco;
bìnìt, estirar, desarrugar;
binònò, arroz cocido en caña;
biroc, navihuelo;
bìrò, burla;
biary, especie de embarcacion;
bisaog, andar por río;
bisaclàt, desparrancado;
bintang, falso testimonio;
binting, algodón, dos reales;
bitol, pescar cangrejos;
bitac, grietas, hendedura;
bitànà, red para pescar;
bitag, lazo;
bitay, ahorcar;
biyabit, levantar de puesto;
biyayà, dadiva;
biyòas, baynilla, fruta de manglar;
bitbit, colgar, suspender;
bitin, colgar;
bitin, culebra;
bobò, derramar;
bòbó, fundir;
bòbo, nasa;
bobong, techar;
bochayo, conserva;
bocaocao, especie de lepra;
bocboc, carcoma;
boctol, torcido, corcobado;
bog-ong, envolver;
bognòt, negrillo;
bogsòt, cesto;
bohol, nudo;
bohos, derramar;
bol-ò, becerro;
bòlo, bello de fruta;
bolòc, podrido;
bolong, hablar entre dientes;
bolos, fisga para pescar;
bolòs, colarse, camaras, lanzadera;
bolosoc, caer de cabeza;
bolot, flecha;
bonggo, topar con algo;
bonsol, embrujado, flectu;
bonga, fruta;
bongò, calabera;
bondoc, montaña;
bonglò, tronchos;
bonsod, echar al agua la embarcación;
bonohan, corral para pescado;
bònol, arrancar;
bonòl, cascara de coco;
bontal, abatanar;
bontò, arrojar;
bótoyin, hidropico;
bontol, cola;
boò, entero, todo;
bòrro, echar

--243--

en sal;
borlong, varal, punzar;
bòsog, arco flecha;
bosòg, hartar;
bòsong, castigo;
botò, hueso;
bòual, arrancar de raiz;
bouan, luna, mes;
bollaug, zozobrar;
bònò, caña;
buaya, caiman;
buca, abrir;
bucar, ahu yentar gente;
bùcas, mañana;
bucàs, abrir;
buca-tol, buco, artejo;
bùcod, solamente;
bucod, exceptuar;
bùgas, espaular;
bugta, bugtong, unigenito;
bug-uas, desvastar;
buhat, levantar;
buhay, vida;
bulà, espumatajos;
bùlà, espantar;
bulabus, bulac, algodon;
bulaclac, flor;
bulag, ciego;
bulag, bulàlos, desperdiciar;
bùlay, considerar, contar;
bulày, frijoles;
bùli, bruñir;
buli, palma;
bulid, rodar, despeñarse;
buquid, sementera;
burùg, bubas, lepra;
busac, busaquet, asanar;
bungcal, escudriñar;
buni, empeine;
bulanin, caudar para tratar;
buti, hermoso, adornar;
bunay, á la banda;
buig, racimo;
bumis, tributo;
bùyà, hartarse.

Nauna (239-240: B)

Librong pagaaralan nang manga Tagalog nang uicang Castilla (239-240): A

--239--

Indice de las raices que se hallan en este arte.

A


Abà, saludar, animar.
Abà, lamentarse
Ab áb, muesca;
abàng, alquiler embarcación;
abàng, aguar dar;
abat, salir al camino;
abò; ceniza,
abùt, alcanzar,
ac-àc, grazuar el cuervo;
acay, adestrar,
acdal, rempujar;
acò, fiar;
acò, yo;
acsam, amontonar basura;
acsana, desperdiciar;
acsiù, llevar en palanca;
ac-uàt, subir;
ad ya, defender;
ag-àg, cernir;
agao, arrebatar;
agpàng, encajar;
aguàs, lisa pescado;
ahàs, ahas, culebra;
ahon, desembarcar;
apartar algo del fuego;
ahit, afeitar,
alà, rancio;
alaala, memorias;
alaboc, polvo;
alac, vino sacado por alquitara;
alagà, cuidar;
alagào, sanca;
alagad, discípulo;
al al, limar los dientes;
alam, benigno, sabio liberal;
alamàng, camaroncillo;
alàmpày, paño echado al hombro;
alàng alàng, dudar, respetar;
alàp, rosar;
alas, cercenar;
alat, salado;
alatiit, rechinar;
alay, ofrenda;
ali, tiá coger á otro el lugar;
alibay, frocar sin interés;
aligasin, lisa pequeña;
alilà, cuidar;
alilis; aprensar cañas;
alinsangan, no estar en lo que piensa;
alinsangan, bochorno,
alipala, luego al punto;
alis, salir, irse;
alin, medir vasijas;
aliù, consuelo;
alò, á callar al niño;
aloc, convidar;
alon, olas;
alositha, encerrarse;
alos, golpear las olas;
ama, padre;
amac, casilla de prestado;
amàs, la cuarta parte de sapaha;
ambag, contribuir;
amù, balbuciente;
amò, amansar;
amò, mono;
amot, comprar cantidad;
amoy, oler;
ampat, estancar lo que corre;
ampon, amparar;
anac, hijo;
anan, manchas en el cuerpo;
anay, hormigas perniciosas;
anga, admiración;
angam, traer á la memoria;
angàm, canal en el mar;
angcac, hinchazon;
angcàt, atravesar mercancia;
anig, hedor, morisqueta;
angil, grunir, refunfuñar;
anglit, puchero;
angquin, favorecer;
ani,

--240--

cosecha;
ani ani, cortesia;
aninag, traslucirse;
aninao, divisar,
anino, sombra de hombre;
anito, adrear, superstición;
anlouagui, carpintero;
antac, dolor;
apao, aguas vivas;
apahap, corbina;
apad, dolor de hijada,
apat, cuatro;
apò, nieto;
apug, cal;
ápuy, fuego;
anuang, carabao;
anod, llevar la corriente;
anyò, modo, costubre;
arao, sol, día;
aral, enseñanza;
ari, hacienda;
asa, deseo;
asal, costumbre;
asaua, casados;
asic, vocinglera;
asim, agrio;
asin, sal;
aso, perro;
asò, humo;
asod, sucesión de golpes;
atang, cargar;
at ang, porque;
awà, misericordia;
anas, irse á pique;
auat, apartar;
auay, reñar,
anil, inquietud;
auit, cantar;
ayà, ama;
ayà, admiración;
ayày, espantar pajaros;
ayao, no quiere dar á cada uno;
ayàuan, pasivo del de arriba;
ayauàn, no lo sé;
ayò, defender, ayudar;
ayop, abatimiento, humilde;
ayiquil, enroscar;
airò, subir.

Saturday, December 19, 2009

Librong pagaaralan nang manga Tagalog nang uicang Castilla (235-238): Des & Con

Nauna (232-235: Kumpisal 10)


--235--

May maraming maraming uicà sa castila na con yaon ang idaiti sa canila itong catagang uicang des, ay anoanoman ang dating nacacahulugan niyong manga uicang yaon ay lubhang nagcacaiba, at dili nagcacaiba lamang cundi nababalic na totoo at ang caauay (con baga sa caauay) nang dating cahulugan ay siyang naguiguin cahulugan nila. Maaalaman din ninyong ualang bahala ito con maghalimbaua aco nang manga ilan?

Hacer, gumauà; datapoua,t, con yaong uicang yaong hacer ay samahan sa punò nitong catagang des, ay hindî na gumauà ang cahulugan, cundi bagcus ang cahulugan ay sirain ang gauà. Decir, mangusap; desdecir, baliquin ang ipinangusap. Enterrrar, magbaón: desenterrar, hocayin ang ibinaón. Pegar, magdiquit nang balangna, despegar pacnitin ang nadiriquit; coser, tomahî, descoser, tomastas nang natátahî, cargar, mag atang, descargar, mag ibis, techar, mag bobong, destechar, tastasin ang bobong, mandar, umutos, desmandar, isauay ang iniutos, embarcar, sumacay, desembarcar, magahon; empeñar, sumanla, desempeñar, tobsin ang sanla; enredar, golohin ang balang na, desenredar, saysayin ang nagugulo; aliñar, magligpit, desaliñar, iualat ang inaligpit, at gayon naman ang componer at ang descomponer. Ceñir, magbabat, desceñir, calaguin ang babat, armar; magsandata, desarmar, calaguin ang sandata; embocar, masoc sa uaua, desembocar, lumabas sa dagat;

--236--

plegar, magticlop, desplegar, bucadcarin ang natiticlop; botonar, icauit ang cansing, desbotonar, calaguin ang cansing, emparejar, pagpantayin con ang lupà caya,t, ang balang na, desemparejar, sirain ang pagcacapantay; cubrir, tacpan, descubrir, bucsan ang natatacpan ano man yaon; embriagar, langohin ang tauo, desembriagar, palinauin ang loob ó pauiin ang calangohan, atinar, natototo, desatinar, totoligtolig na ualang pagcatoto; enseñar, umaral nang balang na, desenseñar, umaral nang icapapaui niyong iniaral; aficionar, nauiuili, desaficionar, umilap ang loob; dorar, maghibò nang guintò desdorar, alisin ang inahibong guinto; concertar, con baga ang nagtotongo ay nagcayari, desconcertarse, nagcaualà; embarazar, mag doon nang nacasusucal, desembarazar, maghauan; lucido, maquinis, deslucido, namagpag ang quinis; igual, capantay, desigual, di capantay; semejante, camucha, desemejante, di camucha.

May tongmanong din naman sa aquin con ano cayà ang casaysayan nitong uicang castilang con, at ang maralas din namang nadiringig natin na bahagya man mangusap ang castila ay calangcap din itong catagang ito.

Ang dilan iguinagauà nang tauo nang balang na ay hindi masasaysay cundi itong uicang itong con, ang isama. Anong iguinagaua mo nito? con que hiciste esto? Alin cayang panulat ang isinulat mo nito, con que pluma escribiste esto? Itong palacol ang ipinutol co niyon, con esta hacha corté aquello; itong soplina ang inihampás sa caniya, con esta diciplina lo azotaron; ano cayang uicain co sa caniyang iamòamò, que palabra le diré con que ablandarlo ó amansarlo; ualâ acong ipagmimisa, no tengo con que decir misa; anong ipinatay mo sa caniya, con que lo mataste; ito ang itali mo diyan, con esto lo puedes atar, ó atalo con esto; may ibibili ca caya nang patos, tienes con que comprar zapatos; may doon din aco, bien tengo con que.

--237--

Subali may iba namang cahulogan itong uicang itong con, ay lubha ngan caraniuang turan sa pagsasama nang tauo at nang balang na. Isama mo itong sulat diyan sa isa, pon este libro con ese, sasamahan cata, iré contigo, sinong sasama sa aquin, quien ha de ir conmigo, sinong doroong casama niya, quien estaba con él. At cayà naman itong manga uicang ito casama calarò, causap at ang ibang ganganito ay maralas nacacatuturan sa castila nito ding uicang con.

Si Pedro ang casama co sa daan, con Pedro iba yo en el camino; sinong cainom mo, con quien bebiste; sinong caauay mo, con quien reñiste; sinong casugal mo, con quien jugaste; sinong calarò mo, con quien holgaste; sinong cabaca mo, con quien peleaste; sinong causap mo, con quien trajiste pleito; con baga ang gauang nagagaua ang sabihin; ay con ang gauang guinagaua ngayon ang sabihin naman ay di yatà con quien te huelgas, con quien bebes, con quien juegas, etc. Nasaysay na yaon na icalimang cabanata.

Sucat na,t, itahan co na itong gaua cong ito bista,t, marami pa ang manga uala dito niyong ibang maliliuag na sucat maibig din naman ninyong pagaralan anhin ang ibig co monang pagmasdan ang loob ninyo con maiibig cayà ninyo ito,t, con dili cayà. Subali con anhin anhin man ninyo, ay anong maalaman co pa sa inyo; datapoua,t, maibig naua,t, lingonin nang Panginoong Dios. Cayà yatà ang lahat na manga Santos na nanga sa langit ay parapara cong pinipintacasi sa Panginoong Dios na nilang ipaquiusap sa caniya ito mang gauang ito at ang lahat co mang gauà, at na niyang maibig amponin ualà mang icadarapat na icaibig nang alin mang gauà nitong tauong macasalanan. Ay ang bucod cong quinauiuilihang pintacasinin nang pagaampon dito sa gauang ito ay yaong coholiholihang Santong

--238--

ipinaquiquibilang nang Santo Papa sa manga Santos na si San Raymundo ang ngalan; at ang alaala co,y, saan pa di (anaquin) caaalangalanganan din nang Panginoong Dios nang balang manang hingin sa caniya nitong Santong ito, yayamang siya nga ang naholing napahayag na natantong catoto siya,t, calapitan nang Panginoong Dios, at con baga sa tauong magcacapatid ay siyang pinacabunsò ngayon, at di ang datnin pa,y, ang di calogdan. Cayà yatà hahayinan co siya ngayon nang isang munting auit hamac man ay puri nga ito doon sa paglalayag niyang yaon caguilaguilalas na iquinapagcamamanghan nang lahat na tauo magpasaan saan man.

Sa isang cutà, en un fuerte, ang bantay, la centinela, may natanao, ha descubierto, isang layag, una vela, todo el pueblo, ang sangbayanan, sa pangpang, en la ribera, nagcapisan, se han juntado, manood, á ver lo que era, daong dao, na may layag, navío dicen con vela, si tulin baga nang dauong ó que brava ligereza, nang maquita sa malapit, cuando le vieron de cerca, si San Raymundo pala, el gran San Raymundo, era, longmauig na, tomó puerto, at nag ahon, saltó en tierra, nangatotoyò ang damit, toda su ropa está seca, sa cacaban man ding dati, como si en la arca estuviera, bagsic bapa nang Dios, ó Dios, grande es tu potencia, nangguilal s ang lahat, todos admirados quedan, at ualan di gongmagalang, todos le hacen reverencia, tongmoloy na sa Simbahan, camino vá de la Iglesia, ay nagcabacas din nga, y quedan de él claras huellas, manga gauang daraquilà, grandes y estrañas proezas, naca pagcacamamanhan, que muy grande asombro diera; napipindan man ang pintò, aunque cerrada la puerta; nasoc na ualang bahalà, sin dificultad se entra; salamat nang ualang hangan, gracias se den sempiternas; sa nagpapapaguing Santo, al que Santos hace y premia.

Nauna (232-235: Kumpisal 10)

Librong pagaaralan nang manga Tagalog nang uicang Castilla (232-235): Kumpisal 10

Nauna (231-232: Kumpisal 9)

--232--


Ang icapulong utos nang P. Dios. El décimo mandamiento.


Nag nasá ca cayà nang ari nang capoua mo tauo? Has deseado la hacienda de tu projimo? Naibig mo cayà yaong pagnacauin? Deseaste hurtarla? Opan ang ibig mo,y, ang maparahan mo lamang? Por ventura era solamente tu deseo tener como él? Opan capanaghilian mo yaon, at ang uala cang ganoon? Por ventura era invidia porque no tenías otra cosa como aquella? Ang anoman cayang camahalan nang copoua mo tauo, opan pinag nasaan mong mapa sa iyo? Cualquiera cosa de valor y honra de tu projimo, por ventura la has deseado para ti? Todas estas preguntas quedan á discreción del Confesor que escoja etc. En el septimo mandamiento tratando de logros aquella palabra, paabà, del ordinario se tiene por lo mismo que patubò; pero otros le dan la significación que allí se puso, y les parece simbolizar con la signi-

--233--

ficación que esa misma palabra viene acerca del crecimiento de la luna y asi por la duda que hay para decir sin ella lo que allí se pretende se podrá decir asi?

Ini ibayinan mo nang iniibayinan taon taon patubò? Que es muy buena y clara palabra; y lo mismo dice la otra palabra allí puesta?

Pagbubuhat buhat nang utang con baga may diyang ca pang casalanan mo ay ibabala mo din ngayon sa aquin? Si por ventura, sabes de algún otro pecado tuyo, dimelo aqui luego?

Mag dalita ca anac co,t, iyong ubusin nang ubusing ipag salitá ngayong tambing sa aquin yayaman naaalaman mo nang dati na cahi mat madlang casalanan ang naibabala mo na ay bauat may tinitira cang iisa man lamang na casalanang daquila ay uala nang capacanan ang compisal mo at bagcus naguiguin bagong casalanang daquilà sa P. Dios? Ruegote hijo mío, que me digas aqui todos tus pecadas sin dejar ninguno, pues que ya sabes que aunque sean muchos los pecados que me hayas confesado, por el mismo caso que dejas por confesor algún pecado grande aunque no sea más de uno no es de provecho alguno la confesión más antes se hace un pecado nuevo grande?

Oo nga may linisan nga acong isang casalanan? Asi es que me dejé de decir un pecado?

Ay doon sa isang pagcocompisal mong sinondan nitong holi ay linisan mo din naman? Y en aquella otra confesión precedente á esta postrera dejastelo de decir también?

Cailan cayá yaong pagcocompisal mong yaong sinondan nitong holing pagcocompisal? Cuando fué aquella tu confesión inmediata á esta postrera confesión?

Yaong casalanang ipinag lilingid mo sa una ay ipinag compisal mo na caya? Aquel pecado que encubriste en tiempos pasados confesastelo ya?

--234--

Opan ipinag compisal mo lamang na di mo tinurang ipinag cailà sa iba mong pagcocompisal? Por ventura lo confesaste solamente sin decir que lo habías encubierto? Ay at di mo tinocoy ang pagbabadya na yao,y, ipinagcailà mo din? Porque no dijiste claro que lo habías encubierto? Opan ang manga casalanan mo ay pinag babauas bauasan mo con magcocompisal ca na ang iba,y, ipinag cocompisal mo sa isang Padre at ang iba,y, sa isa? Por ventura repartes tus pecados en las confesiones de manera que los unos confiesas á un Padre y los otros á otro? Ay capatid co pag ala alahin mo ang lahat mong casalanan hangan niyong pagcacaila mo niyang casalanang iyan? Hermano mío haz memoria de todos tus pecados que has hecho desde que encubriste ese pecado? At con baga caya capagca cristiano mo na, yaong pag lilingid mo nang casalanan, diyatá ang lahat mong casalanan capagca cristiano mo ay iyong pag buncalin din? Y si es desde que eres cristiano has siempre encubierto algún pecado según eso, haz memoria de todos cuantos pecados has hecho desde que eres cristiano?

Ay ma ang daya mo ay yaon na lamang na ipinangcailà mo ang ipinababago co sa iyong ipagcompisal? No pienses que solamente te mando confesar ahora de nuevo aquel que encubriste?

Hindi nga yaong lamang cundi ang lahat nang lahat na cahimat na ipagcocompisal mo ay oolin mo ding alaalahanin at oolin mo ding sasabihin sa pagcocompisal ano pa,t, di yaong na unang pagcocompisal mong lahat ay pagbabagbaguin mo din.

Magpacatapang ca, at ang dios ang tutulong etc.? Sea el pobre ayudado que lo há menester?

Aba manga sama, dili ang galing nitong manga tanong tanong at ang buti nang pagsasaysay nang isa,t, nang isa ay con itong lahat ay mapagaralan

--235--

ninyo ay dili cayà cayo sucat magcompisal sa Padre mang di marunong magtagalog; datapoua,t, may tongmanong sa aquin, con ano cayà ang catouiran niyong uicang descubriste, na nasisilid sa icasiam na utos nang Panginoong Dios, at ang marami rao ang ipinangungusap nang manga castilang ganganitong may des, bago di niya naaalaman. Cayà nga yatà yaaral co din yaon dito sa inyó at macá cayo may di nacaaalam nito.

Nauna (231-232: Kumpisal 9)

Librong pagaaralan nang manga Tagalog nang uicang Castilla (231-232): Kumpisal 9

Nauna (229-231: Kumpisal 8)

--231--


Ang icasiam na utos nang P. Dios. El novéno mandamiento.


Nagnasa ca cayà sa babayi ó sa lalaqui cayang di mo asaua? Has deseado á alguna muger ó varón agena ó ageno? Nag ahà ca din cayang gumauà nang masamang gauà? Has tenido propósito de pecar deshonestamente? Bala cayang naquiquita mong babayi ay pinagnanasaan mo? Cualquiera muger que ves la apeteces? Paraparang napagnanasaan ang lahat opan may pinalalò ca din sa loob na lalò ding napapalaman sa loob mo at cayà naman lalò mo

--232--

ding maralas sinisinta? Aunque á todas deseases, por ventura había alguna en quien prendió más tu afición y así la tenías más en la memoria y la deseabas más veces? Con nag darating cayong mag-asaua ay opan hindi din ang asaua mo ang quinalulugdan mo nang pag aalaala mo at yaong din guinogonamgonam mo ang siya mong inaaring casiping? Cuando estais juntos tu y tu muger, por ventura no está tu afición puesta en tu muger sino en otra que tienes en tu memoria y la pones en lugar de tu muger según tu imaginación? Ipinahahayag mo cayà yaong loob mo doon sa tauong yaon sinisinta mo? Descubriste tu pecho á aquella persona á quien amabas? Anong pagpapahayag mo sa caniya niyong ahà mo? En que manera le (dije) diste noticia de tu deseo?

Nauna (229-231: Kumpisal 8)

Librong pagaaralan nang manga Tagalog nang uicang Castilla (229-231): Kumpisal 8

Nauan (222-229: Kumpisal 7)

--229--


Ang icaualong utos nang P. Dios. El octavo mandamiento.


Nag sisinongalin ca caya? Sueles por ventura mentir? Malalaquing usap caya yaong ipinag sinongalin mo? Era negocio de importancia sobre lo que mentiste? Nacaano caya sa capoua mo tauo yaong casinongalingan mo? Hizo daño alguno aquella tu mentira? Pinag gaoangaoan mo cayang uicà ang capoua mo tauo? Has levantado alguno falso testimonio? Pinag bintangan mo ang capoua mo tauo nang anomang masamang sucat macamura sa caniya? Has juzgado temerariamente de algún hombre alguna cosa mala que le pudiese deshonrar? Ano yaong ipinagbintang mo at ipinariquit mo sa caniya? Que es aquello que has juzsgado de él y le has impuesto? IPinag salita mo caya yaon at ipinaringig mo sa ibang tauo yaong bintang mo? Has contado á otros y dicholes aquello que tu juzgaste de otro temerariamente? Nagsasabi ca caya nang masamang macamumura sa capoua mo tauo? Has murmurado y dicho de tu projimo cosa alguna que lo pudiese afrentar? Nalilihim caya yaong dati na di pa naaalaman nang ibang

--230--

manga tauo? Estaba todavia en secreto aquello que dijiste no lo sabian otros hombres? Icao caya ang naunang nag pahayag niyon? Fuiste tu el primero que descubrió aquello? Naringig mo cayá yaon sa ibang manga tauo? Oístelo tu por ventura aquello á otros? Nahahayag na cayà yaon at pinangagsasabihanan na nang maraming tauo? Era ya cosa notoria y que andaba ya en boca de muchos? Pinagcacaalaman nang dati yaon nang manga tauo? Era ya cosa muy sabida generalmente de todos? Con di ca man nagsasabi nang masamà sa capoua mo tauo opan natoto nacang maquinyig niyon? Aunque no hayas hablado cosas malas de tus projimos, por ventura te has holgado de oirlas? Opan sucat mong sinauay yaong nagoopasalà sa capoua mo tauo bago dili mo sinauay? Por ventura pudieras estorbar lo que se hablaba mal en ausen cia de tu projimo y no lo hiciste? Anong di mo isinauay sa caniya con natatacot ca cayà at con na aalangalang sa caniyá? Porque no le fuiste á la mano á aquel por miedo ó por verguenza y respecto que le tenías? Naghinala ca cayà sa capoua mo tauo nang di mo tantong naaalaman? Sospechaste de tu prójimo cosas que no sabías de cierto? Ano yaong ipinaghinalà mo sa capoua mo tauo? Que es aquello que sospechaste del? Anong iquina paghinalà mo sa caniya nang gayon? Que motivo tuviste para sospechar de tal cosa? con ano din ang iquinahahalatà mo niyong ipinaghinalà mo sa caniya? De donde digo y por donde se te traslucía aquello que sospechaste de él? Opan hinalà mo nang hinalà laman sa loob mo? Por ventura era sola sospecha sin fundamento ninguno? Tinanto mo cayà yaon sa loob mo na ang uica mo baga,y, tanto nga yaon, bago ualang iquinatatantò? Tuviste por cierto aquello en tu corazón de manera que dijeses así es sin falta con ser que no había causa que

--231--

certificase bastantemente? Opan orong sulong ang loob mo at ang maalangalang na lamang? Por ventura ya te parecía de si ya de no y de todo era dudar? Yaong hinalà mo sa loob mo ipinahayag mo cayà at ibinabalà mo sa ibang tauo? Aquella tu sospecha la manifestaste á otros? Mapaghinalà ca cayà at mapaghocom sa capoua mo tauo na balang naquiquita mo ay inahihinguil mo sa masamà? Eres muy malicioso y juzgador de otros que todo lo que ves lo echas á mala parte? Ibinoyó mo cayà ang iyong capoua tauo sa ibang tauo at nang magauay sila? Has puesto mal á algunos hombres para que riñan? Ipinahayag mo cayà sa ibang tauo ang isinaad sa iyo nang capoua mo tauo? Has manifestado lo que te habían dicho en secreto? Usap cayang mahalaga yaon con hamac cayà lamang? Era negocio de importancia, ó no? Opan sucat nacasama at nacahapis cayang masaquit doon sa songmaad sa iyo ang di mo yaon itinago sa loob? Por ventura pudo hacer mal y dar pena al que te encomiendo aquel secreto el no haberlo tu guardado? Binucá mo cayà ang sulat na nasasarahang parala nang tauo sa capoua niya tauo? Abriste alguna carta cerrada que enviase alguno á otra persona?

Nauan (222-229: Kumpisal 7)

Librong pagaaralan nang manga Tagalog nang uicang Castilla (222-229): Kumpisal 7

Nauna (218-222: Kumpisal 6)

--222--

ANG ICAPITONG UTOS NANG P. DIOS. EL SEPTIMO MANDAMIENTO

Nag nacao ca caya anoman? Has huartado algo? Anong pinag nacao mo? Que has hurtado? Ari caya sa simdanan yaong pinagnacao, casapacat ca caya nang tauong pag nacao? Aunque tu en persona no hurtases, fuiste parte en el hurto de alguna manera? Anong pag sasapacat ninyo niyong tauong nag nacao? En que mamera ayudabas á los que hicieron el hurto? Icao caya,y, songmira nang ari nang capoua mo tauo? Has destruido alguna hacienda de tu prójimo? Catulong ca cayang sungmira nang ari nang ibang tauo? Ayudaste a otro a des-

--223--

truir algo? Ano caya yaong sinira mo? Que era lo que destruiste? Ano caya ang dahilang isinira mo niyon? Porque lo destruiste? Nagdaya ca caya sa capoua mo tauo sa pag totongo? Has engañado á alguno en algunos conciertos? Anong pagdaraya mo sa caniya? En que ó como le engañaste? Magcano caya ang nadaya mo sa caniya? Que tanto fué lo que le engañaste? Icao caya,y, nagbabaliuas nang bigas? Andas vendiendo arroz limpio? Linolocad mo caya ang iyong pagcalos con icao ay magbili? Cuando tu vendes y arrasas la medida ahondas la mano para quitar de la medida justa? Nag darala ca caya nang salop? Usas de dos gantas? Opan malaqui ang binibilhan mo at munti ang pinag bibilhan mo? Por ventura es grande la con que compras y pequeña la con que vendes? Magcano caya ang caontian niyang pinagbibilhan mong salop con son gatang caya con caguitna cayang gatang? Que tanto menor es aquella con que vendes si una escudilla ó si media? Magcano caya ang natira nang sa isang pesos at sa isang salapi caya, siya mo nga yaong nadaya sa tauo? Que tanto viene á sobrar á buena cuenta en cada peso que vendes, porque aquello es lo que llevas de mas? nagca utang ca caya sa capoua mo tauo? Debes algo á alguno? Magcano caya ang utang mo doon? Cuanto le debes? Ganong utang caya yaon, con bago caya? Es deuda vieja ó nueva? Natapos na caya ang arao na hanga nang pag titipan ninyo? Haya pasado el plazo de la paga? Ilan nang bouan ang pagcatapos noon? Que tantos meses ha que se acabo? Ay at di mo binabayaran yaong utang mo? Porque no pagas aquella deuda? Opan dili mo tantong caualang ibayad cundi icao yata,y, nanhihinayang sa pilac mo? Por ventura no es falta de con que pagar sino que andas escatimando tu dinero? Tambay natapos ang arao na tipan ninyo,y dili ca caya nag ca doon na sucat ding nacabayad niyong utang? Desde que se acabó el plazo señalado no has tenido con que poder pagar esa deuda? Opan di ca man nagca doon nang sucat mong icatapos na ibayad niyong utang ay may doon ding sucat yoina una sa caniya? Por ventura dado que no hayas tenido con que pagar toda la deuda, pero habras tenido con que pagar algo de

--224--

ella? Opan tambay na tapos ang arao na tipan ninyo ay may doon ca nang may doong sucat mong ibinayad con dangan ang icao ay nanhihinayang? Por ventura desde que pasó el día del plazo, has tenido siempre con que pagar sino que á tí te deule el sacar de la bolsa tu dinero? Ducha caya yaong pinagcacautangan mo? Es pobre aquel á quien debes? Nauaualan caya siya? Anda necesitado y faltó de lo que ná menester? Sinasaquit ca caya niya nang pagsingil sa iyo? Date prisa porque le pagues? Opan tongmauad ca doon sa pinagcacautangan mo? Por ventura has pedido te alarque el plazo? Anong dahilan itinauad mo sa caniya? Porque la has pedido te haga esa cortesia? May doon ca caya ngayon sucat mong icatambing sa caniyang ibayad? Tienes ahora con que pagarle luego de presente? Paroon ca monang anac co, at taposin mo monang bayaran iyang utang mo nang di na moling maguin casalanan mo sa P. Dios? Anda ve hijo mío y paga primero toda esa deuda que debes porque no se vuelva á hacer otra vez pecado tuyo contra nuestro Señor Dios? Nag papatubo ca caya sa capoua mo tauo? Has dado á usuras á tu prójimo? Ilan ang pinatuboan mo? A cuantos has dado así á logro? Magcano caya ang patubo mo sa canila? Cuanto les has llevado á logro. Anong pagpapatubo mo sa canila con pag papalaba caya con pag papaganda caya con pag patalindoua at con pag palosong arao caya at con pag bubuhat buhat caya nang pagpapautang? Que manera era de logro, si doblado del principal y faltando aquel luego todo aquello junto se doblaba y así multiplicándose sin término ó si era secillamente doblado del principal ó si la mitad del principal sobre añadida como por dos dar tres ó si le hiciste trabajar hasta que pagase la deuda cada año? Nag lalaco ca caya nang langis at nang alac caya? Has tratado en vender vio ó aceite? Hinaloan mo caya ang langis nang tubig? Has mesclado agua en el aceite? Binantoan mo caya nong tubig ang alac? Has echado agua en el vino? Icao na ang bahalang tomoring con anong pag daraya mo sa capoua mo tauo sa pag bibili man at sa pag babaliuas caya at sa pag papapalitan man at sa anomang calacal? Duo tu en que manera has en-

--225--

gañado á tu profi no, ora vendiendo, ora revendiendo, ora trocando, ora otra negociación? Opan may nacacamtan cang ari na di tantong ari mo? Por ventura tienes en tu poder alguna hacienda que no es tuya? Opan may iquina-aalangalang ang loob mo, na di mo iquinatatanto con totoong iyo yaon at con doon cayà nagmula sa ualan catampatan? Por ventura tienes causas de dudar y que no te dejan certificar si es hacienda tuya aquella ó si procede de algún título no justo? Nagsacsí ca cayà nang sacsíng sinongaling nang anomang paguusap? Has atestiguado con testigos falsos en algun pleito? Ano cayà yaong pinaguusapan? Qué era aquello que se pleitaba? Ilang caya yaong sinacsí mong sinongaling? Cuantos testigos falsos presente? Inaralan mo cayà sila nang manga uiuicaing di totoó? Enseñásteles lo que habían de decir falso? Sinuholan mo cayà sila at nang mayag silang pasacsí sa iyó? Dísteles algun cohecho para que quisiesen ser testigos por tí? Ay aba natalo mo din cayà yaong causap mo? Y pues saliste con el pleito contra el otro? Ay anó cayà yaong napasa iyó nang pananalo mo sa caniya con alipin, con buquid, con pilac cayà? Y que es lo que te adjudicaron por la sentencia esclavo ó sementera ó plata? Diyata pa roon ca muna at isaoli mong tambing sa caniya yaong dilan naualan doon sa causap mo sampon nang lahat na nagogol niya sa pag uusap? Según eso anda primero y vuelve á la otra parte todo aquello en que fué defraudado y todos los gastos que hizo en el pleito? Opan inaari mong totoo yaong iyong uicà at ang alaala mo ay icao ang may catouiran at cayà mo inaaralan ang manga sacsí na sila,y sumunod niyong uicà mo? Por ventura tenías por verdad lo que tu decías y sentías que tu tenías justicia y por eso inducías á los testigos á que dijesen lo que tu decías? Natatanto tanto mo na yao,y

--226--

tantong totoó? Tienes por cierto, que era aquello así? Inaralan mo cayang magsalita at manumpa yaong manga sacsí na ang uicain baga,y, naaalaman namin bago hindi nila naaalaman cundi ang sila,y, sinuboan mo lamang nang canilang uiuicain?  Indujiste á aquellos testigos á que dijesen y jurasen que sabían aquello que decían no siendo así sino solo decían lo que tu les ponías en la lengua? Napasacsí ca cayà sa capoua mo tauo? Has sido testigo de alguno? Nabalà ca cayà doon nang di mo naaalamang tantò? Dijiste y atestiguaste lo que no sabías de cierto? Pinapanumpà ca cayà niyong itinatanong sa iyó? Tomaronte juramento de aquello que te preguntaban? Nagpapasunod ca cayà sa manga capoua mo tauo? Eres hombre que manda á otros? Anong alaga mo,t, anong pagpapasunod mo sa canilá con baga icao ay Datò at con capitan caya,t, con ano? Que es tu mando y gobierno ó en que: eres Dato ó Gobernador ó que eres? Con may anomang gauà ca doon na ualang catouiran sa pagaalaga sa canilá? Has hecho en tu gobierno alguna cosa contra justicia? Inotusan mo cayà ang tauong gumauà nang di mo dapat iutos sa canilá? Has mandado á la gente hacer algo que tu no se lo podías mandar? Pinagaapi mo cayà at pinagiiling ang manga tauo sa pag (gauà) uutos man at sa pagaambagan man at sa anoman? No has usado de igualdad con todos ó baste habido parcialmente ora en los mandados ora en los repartimientos ó en otra cosa alguna? Opan may pinatuauad ca na di mo sucat patauarin at ang siya,y, con baga cabig mo at hinlog mo caya? Por ventura has perdonado de alguna carga á alguno no pudiendo por ser cosa tuya ó pariente? Turan mo cayà con icao ay may iniaayò? Di si eres parcial? Tuing may bouis ang tauo, ay nonouis ca cayà? Siempre que pague el tributo la gente tríbutas tu también? Ipinagcacaila

--227--

mo cayà ang ibouis mo, na ang uica mo baga,y, uala cang ibobouis bago,y, may doon? Encubres lo que podrías dar en tributo diciendo que no tienes que dar no siendo así? Ipinanumpa mo cayà yaong pagcacailà mo? Juraste aquella mentira? Opan cayà ca pinatauad niyong pagpapabouis, at ang icao ay nagpilit na pauala bago may doon cang sucat ibouis? Por ventura te perdonó el tributo el que lo cobraba porque con aserveración decías no tener que dar siendo falso? Nagsusugal ca cayà? Juegas? Nagdaya ca cayà sa casugal mo nang ipinanalo mo sa caniya? Hiciste trampas con que ganases? Ay aba nacuha mo din sa caniya ang natalo mong pilac at damit cayà at anoanoman? Y pues llevaste lo que ganaste, plata ó vestido ó cualquiera otra cosa? Naquipagsugal ca cayà sa tauong ualang caniyang sadiling ilalaban sa iyó? Jugaste con quien no tenía propio que perder? Di mo man natatanto na di caniya yaon opan nahahalata mo din? Aunque no lo sabías de cierto, por ventura tenías de ello conjeturas? Opan mapagsugal ca at marami ang ipinagsusugal mo, at ang pilac pang ipagaalila sa pamamahay ninyo ay iyong ipinagsusugal din? Eres por ventura jugador, juegas mucho, de manera que aún aquello de que has de sustentar la casa, anda tambien al juego? Pinintacasi ca cayà nang capoua mo tauo sa pagtotouid nang usap? Hante escogido por juez árbitro en determinar y juzgar algún negocio? Ay aba pinacatouid mo cayà ang paghatol mo doon? Y pues anduvo la Justicia por delante? Opan minatouid mo ang di tantong matouid at ang icao ay sinuhulan at sinamò samò ca caya,t, con anoman ang dahilang iniayo mo sa caniya? Por ventura juzgaste en favor del que no tenia justicia por cohechos ó lisonjas y alagos ó por otra cosa alguna que te inclino á él? Pinasalapan ca caya niyong tauong namintacasi sa iyo?

--228--

Dióte derechos aquel que te hizo su juez? Longmalo caya sa catouiran ang pasalap niya sa iyo? Dióte mas de lo que debiera dar? Pinilit mo caya si yang mag pasalap sa iyo? Hicistele fuerza á que te diese derechos? Magcano caya ang quinuha mong salap sa caniya? Cuanto le tomaste derechos? Nacatupad ca caya sa anomang pagpupulong nang copoua mo tauo? Andas como debes á los trabajos comunes? Opan nag tatago tago cang tiquis sa pulong? Por ventura andas escondiéndote por no acudir? Con longmalaban ca caya at sadhiya cang nanagsic sa nag papasunod sa tauo? O si resistes y eres rebelde de propósito al que tiene á cargo las tales obras comunes? May doon ca cayang hiram na di mo pa isinasaoli? Tienes algo prestado que no lo hayas aún vuelto? Opan ipinagliuag liuag mo mona bago mo isinaoli? Por ventura lo volviste tarde y con dificultad? Opan nang isaolimo ay sira na,t, loma na caya? Por ventura cuando lo volviste estaba ya destruido ó viejo? Ang ipinag catiuala sa iyo nang ibang tauo ay ipinahamac mong pinalagay lagay at siyang iquinauala,t, iquinasira caya? Lo que te dió alguno á guardar, por ventura lo echaste por ahi á poco mas ó menos y asi se perdió ó se destruyó? Nili ca caya nang anoman sa tanong nahahalata mo na di caniyang ari yaong caniyang ipinagbibili? Has comprado algo de alguna persona sospechosa de quien se podía entender que no era suyo? At con di man cayá binili opan pinalit mo? Ó ya que no lo comprases recibistelo en trueque de algo? Sucat mo pa cayang itanong na tantoin can caniya yaon at con dili caya? Podriaste todavia informar de cierto si era suyo aquello, ó no? May napupulot ca cayang anomang ari? Haste hallado alguna cosa? Inamo mo cayá yaon? Que hiciste de ella? Dili mo caya yaon ipinagbadya sa may

--229--

ari? No se lo dijiste a cuya era? Ipinag tauag mo caya yaon at ipinaquilala mo caya sa manga tauo? Publicaste aquello que hallaste ó mostrastelo á la gente para que lo conociesen? Ualang nag caniya cayá niyon? No hubo quien dijese que era suyo? Opan tiquis mong itinago at ipinagcaila? Por ventura de propósito lo escondiste y negaste? Ualá ca ding naalamang tauong na ualan niyon? No sabes á quien se perdiese aquello? Ipag tanong tanong mo con may  nauaualan, nang quilalanin? Pregunta con deligencia si hay quien haya perdido algo para que lo reconozca si es suyo?

Nauna (218-222: Kumpisal 6)

Librong pagaaralan nang manga Tagalog nang uicang Castilla (218-222): Kumpisal 6

Nauna (214-218: Kumpisal 5)

--218--

ANG ICANIM NA UTOS NANG P. DIOS. EL SEXTO MANDAMIENTO


Nagcasala ca caya sa di mo asaua nang gauang masama? Has pecado con varon ó muger agena? May asaua caya yaong quinalaro mo, con bagong tauo caya síya,t, con bauo caya? Tiene muger aquel con quien pecaste ó era mozo ó viudo? Dalaga caya yaong babaying pinagcasalanan, con bulandal caya? Era doncella, moza por casar aquella con quien pecaste, ó era de las solteras de mayor edad que ya tuvieren marido? Dalaga caya yaong totoo na ualang bacas lalaqui, ay icao ang naunang nasica nag pagca dalaga niya? Era virgen por ventura, de manera que tu fueses el primero que la corrompiese? Opan hinlog mo yaon? Por ventura era pariente ó pariente tuya? Anong paghihinlog ninyo niyon? Que parentezco hay entre vosotros? Opan anac mo yaon at ama caya at ina caya sa pag binyag at sa pagcocompilman caya? Era hijo ó hija ó padre ó madre de Bautismo ó de la Confirmación? Opan casama mong, nag anac sa pag binyag at sa compilman caya? O era tu compadre ó comadre de Bautismo ó de la Confirmación? At cundi mo man hinlog yaon ay opan hinlog nang asaua mo? O aunque no fuese tu pariente por ventura lo es de tu marido ó muger? Anong paghihinlog nila nang asaua mo? Que parentesco tienen aquel y tu marido ó aquella y tu muger? Yaong dalaua catauong pinag casalanan mo ay opan maghinlog sila? Eran parientes entre si aquellas dos personas con que pecaste? Anong paghihinlog nila con mag capatid con mag pinsan caya,t, con magdaga caya,t, con mag

--219--

amain caya? Que parentesco tienen si son hermanos ó hermanas, si primos ó primas, si tía y sobrina ó tio etc.? Nang magmula ca nang magcasala doon sa isa ay nacailan cang nagcasala doon sa isa? Habiendo ya pecado con la una persona, cuantas veces pecaste con la otra? Opan nang magcasala ca doon sa icalaua minsan man lamang ay hindi na holi holing nagcasala doon sa nauna, opan at baquin at nagcasala ca na sa icalaua ay nag panibago ca ding nagcasala doon sa nauna? Por ventura habiendo ya pecado con la segunda, no volviste ya jamás con la primera, ó es que habiendo ya pecado con la segunda volvíste otra vez de nuevo á pecar con la primera? Opan pinaghahalihalili mo na ualang saysay? O por ventura pecabas ya con esta; ya con la otra persona su parienta así confusamente. May doon ca cayang salang ano anoman sa capoua mo lalaqui at sa capoua mo babayi caya? Has pecado en alguna manera con otro varon como tu ó con otra muger como tu? Turan mo din con anong asal na calibugan ninyo, niyong catongo mo con nagsisiping cayo at con ano,t, con ano: icao na ang bahalang mabala? Di ya en que manera de deshonestidad pecastes, si estabais juntos ó si había entre vosotros tactos ó si os pusfstes uno sobre el otro, ó si esto ó si solo otro ó si se remite de declararlo? Con nagsisiping cayo nang asaua mo may doon cayang anomang di ugaling asal na sucat maguin sala P. Sa Dios? Cuando estais juntos tu y tu muger, usais de algún modo no ordinario de manera que pueda ser ofensa de nuestro Señor Dios? Pinababao mo caya ang asaua mo sa iyo? Mandaste á tu muger mudar su debido lugar, que es decir subir encima de ti? Gongmaua ca caya nang anomang icalabas niyon con yaong marumi sa cataon mo na dili na pa sa cataon nang babayi, at nabobo din? Haces algo que sea causa de tener polución de manera que lo que sale cuerpo se derrame fuera del lugar ordinario que es el cuerpo de la mujer? Sinadhiya mo caya yaon? Hiciste esto de propósito? Pinagquiquimis mo ó pinagdararama mo ó pinaglalamas mo ang caataoan mo nang malabasan nang tobod? Has manoseado tus partes vergonzosas ó tu miembro natural para terner polución? Binobotingting,t, tinitiltil mo ang quinalalaquinan mo nang?

--220--

dumating yaong mahalay? Andas jugando con tus verguenzas provocandote á que llegue a uella inmundicia? Nalabasan caya ang cataoan mo niyon? Tuviste polución? Opan nang icao ay gongmagayác nang maquisiping sa asaua mo ay nabigla na di mo loob at labasan na ualan bahala? Por ventura estando ya para llegar á tu muger se aceleró sin tu pretenderlo, y sin más ni sin menos se derramó? Opan caualan mong ingat yaon? O por ventura fué la causa el no tener tu cuidado en ello? Tinatanguihan mo caya ang asaua mo con siya,y, macaibig macasiping sa iyo? Resistes á tu marido cuando quiere llegar á ti? Masaquit caya ang pag tangui mo sa caniya? Es mucho y con fuerza la resistencia que le hases? Mapilit man siya ay dili mo din siya ibig pasipingin sa iyo? Aunque lo procuras con veras tu le despidas de ti? Dati cayang  maliuag sumunot nang loob niya sa gayong gaua? Suelo ser eso de ordinario en tí, que te le muestras dificultosa? Nacapanaguinip ca caya nang mahalay na panaguimpan? Has soñado sueños torpes? Nang maguising ca na natotoua ca caya doon sa panaguimpang yaon? Cuando dispertaste tenias gusto de aquel sueño? Ang uica mo caya sa loob mo ay siya naua yaon? Decias por ventura en tu corazon ojalá fuera ello así? Opan inauacsi mo? Desechastelo de ti? Na pa Jesús ca caya at ga nagsisi ca na sa loob mo? Dijsite Jesús y tuviste pesar ó pena por ello? Nang icao ay natotoua doon sa panaguimpang yaon ay naguiguising ca cayang totoo, opan na aalimpongatan ca lamang? Cuando te holgabas de aquel sueño, estabas del todo despierto ó estabas todavía medio dormido? Nag hatol ca samanga capoua mo tauong magcasala sa P. Dios? Has aconsejado á algunos para que pecasen? Anong lagay niyong manga tauong pinag hatulan  mo con manga may asaua etc. Que estado tenian aquellos á quien concertaste si son casados etc. Icao caya,y, napasolohan sa capoua mo tauo? Has sido alcahuete ó tercero de otros? Anong asal niyong manga tauong pinag solohanan mo con may manga asáua caya at con manga bagong tauo caya at manga dalaga at con ang isa man lamang caya ang may asaua? Que estado tenian aquellos á quien serviste de tercero para amancebarse si casados, si mozos solte-

--221--

ros, si mozas ó si alguno de los dos era perasona casada? Nacailan mo cayang pinagsohonnan yaong manga may asaua at nacailan naman yaong ualang asaua? Cuantas veces serviste de eso á los que eran casados y tambien cuantas veces á los que no lo eran? Casang bahay ca caya niyong nag sosolohan sa iyo? Vives en la misma casa de aquel de quien sirves de alcahuete? Pinilit ca caya niyang utusan nang gayon? Hacete fuerza á que le sirvas de oso? Napautos ca at napapintacasi ca caya sa capoua mo tauo nang anomang gauang calibugan? Obedeciste y ayudaste á alguna cosa tocante á deshonestidad? Con baga nasa ca caya nang sulat at cong songmulat ca caya nang canilang ipinagpaparalahan? Es decir si leiste cartas ó si escribiste sus demandas y respuestas? Pinatutuloy mo caya sa iyona bahay ang manga tauong nagaagolo? Has dado posada en tu casa á los que se amanceban? Naaalaman mo caya yaong canilang loob na masama bago mo binasa yaong sulat at bago mo caya tinangap sa bahay mo? Sabias su mal designio é intención antes que leyeses sus cartas ó recibieses en tu casa? Di mo man natatanto,y, alli caya nahahalata mo din? Dado que no lo suspieses de cierto: no se te traslucia? Ay nahahalata man ay sinunod mo din ang loob nila? Y no obstante que lo imaginabas con todo eso viniste en lo que querian? Nagsosolohan ca caya sa capoua mo tauo? Haste servido de algún tercero? Ilan caya yaong sinosolohan mo? A cuanto has hecho alcahuetes tuyos? Yaong manga sinugo mo at manga pinipintacasi mo nang ganang masama con ilan caya? Cuantos habran sido aquellos de que te has ayudado enviándolos con mensajes ó por otro modo alguno? Anong pamimintacasi mo sa canila con pinabasa mo caya nang sulat at con pinatanod mo caya sa inyong pagcacasala? De que manera te ayudaste de ellos, si leyendo las cartas, ó guardandote las espaldas? Yaong babaying yaon,t, yaong lalaquing yaong sinisinta mo opan pinag dayaan mo ng anomang icaiibig niya sa iyo, con bagá guinayuma mo siya,t, con inisalat mo caya at pina parayaan mo caya siya nang gayon sa ibang tauo? Aquella persona á quien amabas, por ventura le has hecho algunos hechizos para que te quiesiese ó has procurado que al-

--222--

guno otro la hechizase? Nagsasabi ca caya sa capoua mo tauo nang mahalay na sabi? Has hablado con tus projimos palabras torpes y deshonestas? Nag auit ca caya nang auit na masasama? Has cantado cantares malos y torpes? Con nag sasabi ca at nag aauit caya nang masasama ay taos na taos caya yaon sa loob mo? Cuando tratas ó cantas cosas deshonestas, aquello pasa al corazon? May aha din caya ang loob mong gumaua nang masama? Tiene tambien el corazon aquel deseo deshonesto? Con cabirobiroan lamang caya yaon at con ano? O es burla todo, y palabras al aire, ó que? Nanasa ca caya nang sulat na pinagpapalamnan nang mahalay na uicang sucat icaalaala nang masama? Lees libros, que contienen cosas sucias y palabras que traen á la memoria torpezas? Quinatotouaan mo cayang paquingan ang manga sabing calibugan di ca man naquiqui dugtong nang uica? Haste holgado de oir conversaciones deshonestas aunque tu no hablases en ellas palabras? Nag bubuti ca caya sa cataoan mo? Engalanas y hermoseas tu cuerpo? Anong dahilang ipinagpapacabuti mo? Que es el motivo que tienes en hermosearle? Opan ang ibig mo ay ibiguin nang tauo sa masama? Por ventura, por ser deseada para mal? Opan nag papapurí ca laman at caparangalanan lamang nang loob mo? Por ventura solo porque te alaben de hermosura y por aquella vana ostentación? Tiquis ca cayang hahanda handa at napatatanyag sa manga lalaqui? De propósito andas de aca para aculla placera mostrándote á los varones? Anong sadya mo niyon? Que protendes en eso?

Nauna (214-218: Kumpisal 5)

Lisensiya