--199--
ICASIAM NA ARAL.
Ang maganda namang isunod ditong saysayin ay itong catagang se, madla nga ang capapacanan nito at ang madla ang cahulugang nito, baga man sucat ioui sa isa ang lahat, con nag gagantihan ngani ang tauo ng anomang gaua,t, ng anomang ganti ay di mangyaring di icana doon doon itong uicang se, halimbaua. Nag uutangan, se piden fiado, nag papautangan, se dan fiado, nag papatayan, se matan, nagsisiraan ng bukid, se destruyen las sementeras, nagagauan ng pilac, se arrebatan la plata, nangagaauayan, se riñen, nagsusubukan, se acechan, nag mumurahan, se dicen palabras afrentosas, nag gagalangan se reverencian, nag tutulacan, se dan de rempojones, nag papanaghilian, se tienen en, vidia, nagbibigayan, se dan, nagsisinongalingan, se mienten, nagsusumpaan, se maldicen, ó maldicense, mangyayari ngang ipaona,t, ipaholi caya; nagcacaibigan, se aman ó amanse, nagpapahatiran ó nagpaparalahan ng sulat, envianse cartas ó se envian cartas, nagtutulungan, se ayudan ó ayudanse, nagtitinginan, se miran ó miranse, nagaaralan, se enseñan ó enseñanse, nagpapacainan, se dan de comer ó danse de comer.
Ay ang puno at parang capitan nitong lahat, ay itong uicang itong nag gagantihan sila, se pagan ó se retribuyen. At con ibhin naman caya itong ganganitong mga uica at yaong paggagantihan ng tauo sa una ang sabihin, at ang darating man caya au hindi rin mangyaring mauala doon itong uicang se, nagtulungan, se ayudaron ó ayudáronse, magtulungan, se ayudaran ó ayudaranse, nagpahiraman ng damit, se prestaron el vestido, magpapahiraman, se prestaran ó prestaranse, siya ding nga itong tatlong uica.
Nag panaghilian, se tuvíeron envidia, magpapanaghilian, se tendrán envidia ó tendranse envidia etc, nagcapoo-
--200--
tan, se aborrecieron, magcapopootan, se aborrecerán, at ganganito din ang balang manang maibig ipangusap sa paggagantihan ng tauo.
Subali con ang paggagantihan, niyon ding mga tauong nangungusap ang sabihin ay hindi mangyaring icana doon itong catagang se, cundi itong catagang nos at ang gayong gaua ng mga tauong pinaquiquiusapan ang turan, ay hindi din se, at hindi naman nos ang isasama doong macacahologan ng pag gagantihan, cundi os, at paraparang mangyaring iuna at ipaholi caya itong tatlo cataga se, nos at os, ay ang ay ang se ay nasaysay na; ay ang pagsasaysay ng nos at ng os ay gayon. Mangagtulungan tayo, ayudemenos, magaling din ang magtulungan, bien es que nos ayudemos, mag tulungan, cayo, ayudaos, magaling din ang magtulungan, bien es que os ayudais; at ang lubhang iquinahahayag nitong gayong paggagantihan ay itong uicang itong unos á otros; mag patauaran tayo ng mga casalanan ng isa,t, ng isa sa mga capoua tauo, perdonemenos unos á otros las culpas que cometemos unos contra otros.
Magpahiraman cayo ng balang na, prestaos unos á otros cualquiera cosa, nagaralan tayo, amemonos unos á otros, houag cayong magsonongaling, no os mintais unos á otros, houag tayong magsumpaan, no nos echemos maldiciones, magpanalanganin quita sa Panginoong Dios, encomendemonos á Dios el uno al otro.
Dunong aya ninyong lahat na mababait na mga tauo, con itong lahat na nanga isulat dito sa cabanatang ito ay macamtan ninyong maubos, Sucat na pala cayong mangahas magtipontipon ng mga uicauicang Castila at mangusap na ng mahabahabang uica; caya yata ng may tonghan cayong nagaaralan at sampon tuloy catouaan ninyo ang inyong carunungan, ay aco,y, susulat na ng isang auit, ay dili na ito para nioong nauuna, na ang mga catacataga lamang na uicang Castila ang tinatapatan ng canicaniyang catapat na uicang tagalog cundi hahabaan co na doon. Aba tayo na,t, aco,y, tomoring na,t, inyong tandaan cundi calogodlogod itong aquing sasalitin. May tauo nganing Castila, conuari ay tongmatauag ng caniyang lingcod na batang tagalog at ang uica sa caniya. Parini ca bata, ven aca muchacho, dali ca na ngani, apresura el paso, dali can mabigat, siempre eres pesado, itong aquing uica, este mi recado, paquin-
--201--
gat tandaan, oidlo y notadlo, paroon ca cay couan, ìras á fulano, hamang dongmating, pues que ya ha llegado, aba di tandaan, con quien hablo, honghang ca pala, eres un grande asno, anong tinitingnan, donde estas mirando, nasusulong ngani, muy bien va medrando, ang dati con aral, lo que he enseñado, dito sa aquing lingcod, á este mi criado si couan (hania) fulano; digo algo, dongmating ngayon, ahora ha llegado, caya yata bata, por tanto muchacho, mag para cang ibon, . . . . alla volando, ibigay mo ito, darle este recado, sa camay din niya, en su propia mano, utos co sa iyo, mira que te mando, houag maglaro, no te andes jugando aba ngani ngayong, guardate del diablo, con para ng dati, no sea como . . . . . . . . . . datapoua,t, con baga, empero si acaso natutulog siya, á dormirse ha cenado, homintay ca doon, esperalo un rato, at capagca guising, luego en dispertando, manhic ca sa itaas, sube arriba á lo alto at con yaong alipin, y si aquel esclavo, yaong malalangohin, aquel gran borracho, sumauay sa iyo, quisiere estorbartelo, pagpaloin mo, dale de porrazos aco na ang bahala, sobre mi sea el cargo, manhic ca ng manhic, sube sin recato, nahihiga man, aunque este echado, aco (aniyo'y) sogo, dirás soy enviado, ng señor couan, del Señor fulano, lubha siyang natoua, el se ha mucho holgado, ang dongmating ca, por que has ya llegado; guinogonamgonam niyong castila ang isinogo doon sa batang yaon at ang uica niya ay gayon; queda pensando aquel español sobre el recado con que envió á aquel muchacho y dice asi;
Itong usap co, aqueste mi pleito, di co maalaman, no lo sé ni entiendo, con paano ito, como ha de ser esto, baquit naguiguising, aunque está despierto, natutulog dao, dice esta durmiendo, ang tantong matouid, lo sin duda recto, ang pangala,y, boctot, dice que esta tuerto, at con ualang pilac, y sino hay dinero, tatali talilis, esta rostri tuerto, caya natotoua, solo está contento, con may nabubuca, si ve descubiertos, malalaquing pilac, tostones y pesos, at capagca basa, y luogo en leyendo, ng cacatalonton, un reglon ó un texto, gugulan din tambing hanle de dar luego, ng mga sang daan, basta unos ciento,itoloy na ang cacana, vaya adelante el cuento, ay ano ay capag alis, al punto que se ha apartado, niyong tagalog na bata, el muchachuelo tagalo, tambing may napagsalubong, luego al punto se
--202--
ha encontrado, isang catutubo niya, un rapaz de su tamaño, at caniyang cababayan, que es tambien su conterraneo, at sila,y, nagusap na, y luego entre si se han hablado, at capoua nagpaloual, y ambos á dos han sacados, ng canilang tagong balac, sus trompos que traen guardado, at sila,y, naglaro na, y allí á jugar separaron, ng malauon lauon na, despues de un rato pasado, sila ay naca pagtalo, estando los dos porfiando, ang isay nacapanumpa, y uno de ellos ha jurado, pisanan ang uica niya, caigame yo de mi estado, cundi aco ang nanalo, sino soy yo, el que ha ganado, may dongmaan ngani doon, por allí un hombre ha pasada, siya ay tauong mabait, de buen juicio y asentado, sa naringig niyang nanumpa, como oyo al que ha jurado, dinulog niya alipala, al punto se le ha llegado, at tinampal niyang masaquit, un gran bofeton le ha dado, ang ilong ang natamaan, en la nariz le ha acertado, caya nga,t, binalingoyngoy, mucha sangre le ha sacado, datapoua,t, guinayon man, más aunque así la ha tratado, nag isipisip din siya, muy sobre aviso ha pensado, nang sucat itugon niya, con que quedar escusado, sa caniyang panginoon, en presencia de su amo, nang di siya parusahan, porque no sea castigado, niyong matanon pagbalac, por aquel su juego largo, nang napagbabanta na, y cuando ya ha trasado, nang magandang isasaysay, lo que le hace mas al caso, nag saoli nanga siya, á casa la vuelta ha dado, ay nag tangis na masakit, y muy rocío va llorando, aba co ngayon ang wica, ay de mi dice cuitado, aroy sama bapá nito, ay de mi cual me han parado, mamatay na aco, casi muerto me han dejado, may tomanong sa caniya, algunos le han preguntado, sinong bongmabag sa iyo, quien le ha moxiconeado, sino,t, di ang namimihasa, quien sino el acostumbrado, yaong alipin tampalasan, aquel esclavo bellaco, capagdatin co nga doon, que al punto que he llegado; at natanto cong naguising, y supe haber dispertado, ang caniyang panginoon, aquel su señor y amo, acoy papanhic sa itaas, quise subir á lo alto, at capagcuay nagalit, luego se me puso airado, aco,y, pinagtatadyacan, y todo me ha pisoteado, at pinagbabag pa aco, y medió moxiconazos, sacsi nitong uica co, testigo de lo que hablado, itong dugong dongmaraloy, esta sangre que derramó, itong dilang uica niya, todo aquesto
--203--
ha hablado, naringig nang panginoon, lo ha oido bien su amo, at nagalit sa aquin, brabamente se ha anojado, tambing siyang naparoon, luego fue determinado, at capagdatin niya, y al punto que hubo llegado, pagcasungao sa alipin, encontró con el esclavo, at canyan hinandolong, ya él arremetió brabo, at canyang pinagsontoc, de moxicones le ha dado, at pinag palo naman, y tambien muy muchos palos, ay caaua aua ngani, era lástima el mirarlo, cahiman ngat nagiiyac, porque aunque de gritos, (bl) brabos, munti ma,y, di pinasaysay, jamás el quiso escucharlo, bascus itinototoo, antes esforzaba el brazo, hangan di somaua siyay, hasta que quedó cansado, at yaong pinagsasactan, y aquel pobre apoderrado, na gayon na ngani siya, con sus palos se ha quedado, siya ding ikinatua, lo cual gran contento ha dado, nang mabalintonang bata, al trapacista muchacha, at nang matuloy na nga, porque bien se le ha cuajado, yaong cabalintonaan, el enredo que ha trasado, fin, hanga.
Sucat na yata ito, ay manga mahal yayaman con ito man lamang na manga uicang ipinaghahalimbaua co dito ang inyong maalaman, sampuo nitong manga aralaral, ay naisipan na ninyo sa loob ay uala na cayon babalang mohan halimbaua dito at ang manga uica ay imucha na dito. Ay ang iban manga cahologan nang ibang manga caholugan nang ibang nang manga uica ay sa vocabulario na ninyo hanapin; yayamang isasalimbagan na yata naman; con loobin nang P. Dios; las significaciones de las otras palabras buscalas en el vocabulario pues debe de dar estar ya cerca de imprimirse, si nuestro Señor dios quisiere.
Nauna (194-199: Kab.5.Aral.8)
No comments:
Post a Comment