--194--
ICAUALONG ARAL.
Maralas namang uiniuica ng tauo itong uicang con, con baga ang uica con dumating si Pedro, con comain si Juan, ay dalaua ang cahulugan nito. Ang isa,y, con baga di natatanto yaong sinasabi con darating caya,t, con dili caya, ay ang catapat nito sa Castila ay si, at ang icalaua,y, cundi
--195--
naaalaman con cailan caya darating at cailan caya gagaoin yaong sinasabi, ay ang catapat nito sa Castila ay cuando; datapoua,t, ang isusunod na uica doon ay siya din; halimbaua con dumating aco, cuando llegare yo, con dumating ca, cuando llegares tu ó si llegares tu, con dumating na si Pedro, cuando llegare Pedro, ó si llegare Pedro, con dumating tayo, ó cami, cuando llegaremos ó si llegaremos nosotros, con dumating cayo, cuando llegaredes vosotros ó si llegaredes vosotros, con dumating sila, cuando llegaren ellos, ó si llegaren ellos.
At ang dasama naman at parang casanga nity ay gayon; con darating na, cuando ya estubiere cerca, con susulat na, cuando ya estubiera para escribir, con aalis na, cuando ya estubiere para partirse, con cacain na, cuando ya estuviere para comer, con mamamatay na, cuando ya estuviere para morir, con sasacay ca na, cuando ya estuvieres para embárcarte, con sasacay na tayo, ó cami, cuando ya estuvieremos para embarcarnos, con sasacay na cayo, cuando estuvieredes para embarcaros, con sasacay na sila, cuando ya estavieren para embarcarse. At ganganito din ang lahat na maibig isama dito.
Casanga naman nito itong isang pangungusap; conmacain na aco, cuando hubiere yo comido, conmacain ca na, cuando hubieres tu comido, conmacain na si Pedro, cuando hubiere comido Pedro, conmacain na tayo ó cami, cuando hubieremos comido nosotros, conmacain na sila cuando ya hubieren comido ellos. At con isama caya dito sa gayong pangusap itong uicang ya, at ang siya ngang catapat niyong na, con baga ang uica, con nacasulat na, cuando ya hubiere, escrito ó cuando hubiere ya escrito, siya din nga con iuna ma,t, ipaholi man caya ang uicang yaong ya, at lalo pang mahapag itong gayong pangungusap con isama dito itong uicang ito; acabado. Con macapaligo ca na, cuando ya te hubieres acabado de bañar, con macapagtanim na si Pedro, cuando ya hubiere acabado de sombrar Pedro, con nacapagani na cayo, cuando hubieredes ya acabado de coger vosotros, con macagapas na sila, cuando hubieren acabado ya de segar ellos. Ay con natatandaan ninyo itong ganganitong mga uica ualan liuag ipaquihalimbaua dito ang iba.
Ito ding catagang itong con ay itanatapat naman sa gauang guinagaua ngayon ay ang cahulogan niyon ay cuando.
--196--
Con baga ang uica; con nagcacasaquit aco, cuando estoy enfermo, con namamandao ng bonohan, cuando visitas el corral, con hongmaharap sa misa si Pedro, cuando asiste á la misa cuando oye misa Pedro, cong cami inaaralan ng Padre, cuando el Padre nos enseña; con nagsasaca cayo, cuando labrais vosotros la sementera, con nagaaua,y, itong mga tauo, cuando riñen estos hombres; at maminsan minsan naman ang casaysayan nito ay si, con baga natutulog siya, si duerme, con baga silay congmacain, si comen ellos ó si estan comiendo, con na sa Maynila, si esta en Manila.
Datapoua,t itong uicang itong nang, ay ualan ibang casaysayan cuando at con pagbulay bulayin ay gayon. Nang naghatid ng sulat si Pedro, cuando llevo una carta Pedro, ng naghatid aco ng lamo, cuando yo llevé la balsa, ng naghatid ca, cuando tu llevaste, ng maghatid tayo, ó cami, cuando nostoros llevamos, ng naghatid cayo, cuando vosotros llevasteis, ng naghatid sila, cuando ellos llevan. Magaling din ang nasabi ito at ang siya ngang naiuan ito doon sa icalauang aral ng icalauang cabanata at ang di nga nautas don ang pagsasaysay ng guinagaua sa una ay gayon nga ang catouiran. Magdagdag pa aco ng halimbaua; nang dongmating aco, cuando yo llegaré, ng dongmating ca, cuando tu llegaste, ng dongmating ang dauong cuando llegó navio, ng dongmating tayo ó cami, cuando nosotros llegamos, ng dongmating cayo, cuando vosotros llegasteis, nang dongmating sila, cuando ellos llegaron. At marami ding lubha ang mga camucha nito; datapoua,t, may iba namang marami na dili ganito ang dulo cundi gayon. Acoy ninom, yo bebi, icao ay ninom, tu bebiste, si Pedro ay ninom, Pedro bebi, tayo ay ninom, nosotros bebimos, cayo,y, ninom, vosotros bebisteis, sila,y ninom ellos bebieron, tandaan nga ninyo ang caibhan nito, niyong nauna; yaong nganing aste at iiste, con ang gaua ng causap ang sinasabi at yaong amos at imos, con ang gaua natin ó namin at yaong asteis ó isteis, con ang gaua niyong mga tauong pinaquiquiusapan ang sinasabi, ay yaong aron at eron con ang sa mga di caharap.
Pagsabayin co itong dalauang uicang, tulong, ayudar, sira, destruir, yo ayude, yo destrui, tu ayudaste, tu destruiste, aquel ayudó, aquel destruyó, nosotros ayudamos, nosotros destruimos, vosotros ayudasteis, vosotros destruisteis, aquellos ayudaron, aquellos destruyeron. Aba dili na-
--197--
guiguing dalauang bagay ang mga dulodulo nito at dito din sa dalauang ito nanga ooui ang ibang lahat, con ang gauang guinagaua sa una ang tinoturan; datapoua,t, con mga alin alin caya ang dorolohan niyong isang bagay na dulo at mga alin alin nman ang nanga tatapatan niyong isa ay ualang natatantong icaquiquilala niyon, cundi ang dati ding uica na ang isat ang isang uicang Castila ay tandaat pagaralan.
At may mga casanga naman ito, na para rin naman niyong sinosundan nito; caya nga ang uica ay ng acoy papanao na, cuando estaba ya para partirme, ng papanao ca na, cuando estabas ya para partirte, ng papanao na si Pedro, cuando estaba ya para patirse Pedro, ng papanao na tayo, ó cami, cuando estabamos para partirnos, ng papanao na cayo, cuando estabades para partiros, ng papanao na sila, cuando estaba ya para partirse, ellos. At gayon naman ng balang maibig imucha dito. Nang cacain na siya cuando estaba ya para comer, ng mamamatay na siya, cuando estaba ya para morir, ng mangangaral na siya, cuando estaba ya para predicar, ng papana na cuando estaba ya para tirar la flecha, ng mayayari na ang balang na, cuando estaba ya para acabarse, ó cuando ya se estaba acabando, siya din nga itong tatlong uica con ang pagca mayayari na ang sabihin; datapou,t, con ang pagcayari ng balang mang guinagaua ang turan at isama doon itong uicang ng ay gayon ang uicain ng nacapanao na si couan, cuando ya se habia partido fulano, ng nacacain na, cuando se habia comido ó cuando ya habia acabado de comer, ng nacapangaral na, cuando ya habia predicado ó cuando ya habia acabado de predicar, nang namatay na siya,cuando ya se habia muerto. Ay ang pagcacaycayba niyong uicang habia, habias, habiamos, habiades, habian ay nasaysay na; datapoua,t, cundi ang pagcayari ng gaua ang sasabihin at ang paggaua pa niyong dilang guinagaua cangina caya,t, sa una man ang ipangusap ay gayon ang uicain. Nang congmacain, cuando comía ó cuando estaba comiendo, ng songmusulat, cuando escribia ó cuando estaba escribiendo, ng natututulog, cuando dormía ó cuando estaba domiendo, ng nagmimisa, cuando decía misa ó cuando estaba diciendo misa, ng tongmitingin, cuando miraba ó cuando estaba mirando, ng gongmagaua ng balang na, cuando hacia ó cuando estaba haciendo algo. Ay itong ganitong pagsasaysay ng gauang guinagaua, canginat, cahapon caya
--198--
at sa una man caya, ay naisulat na sa naunang aral sa icalimang cabanata; doon ninyo tingnan. Ay itong lahat na manga tatapat din naman dito sa uicang itong sa, a# dito naman sa uicang itong noon, con baga ang uica, noong mamatay na siya, sa siya,y papanao na, casing gayon din nga ang casaysayan con castilain.
Unang unang sinabi itong uicang estaba ay dagragan ang pagsasaysay nito ng maalaman ninyo ang ibang capapacanan nitong esta, yayamang con ang gaua mang guinagaua ngayon ang turan ay mangyayari ding ilangcap at tinoturan ding maralas na maralas ng mga castila; caya nga ang uica,y, nagaaral, aprende ó está aprendiendo, nanasa, lee, ó está leyendo, sumusulat, escribe, ó está escribiendo, songmasaguan, rema, ó está remando, longmalangoy, nada, ó está nadando, ungmaaral, enseña, ó está enseñando; at con aco, estoy, at con icao, estas, at con tayo ó cami, estamos, at con cayo estais, at con sila, estan.
At sa gaua mang nagaua sa una ay natatapat din naman itong uicang ito, subali hindi na esta ang uiuicain cundi gayon. Con aco ay estuve, con icao ay estuviste, con yaon ay estuvo, con tayo at cami ay estuvimos, con cayo, estuvisteis, con ibang mga tauong di causap, estuvieron; con baga ang uica; acoy naglilingcod sa castila sa unang tatlong taon, yo servi de criado á un español tres años, doon cami nagaaral sa Maynila, alla en Manila aprendimos nosotros, siya din ng alla en Manila estuvimos aprendiendo nosotros, at ganganito din ang iba; subali itong itong uicang itong estuve, estuviste etc., ay hindi natatapat, cundi sa gauang may calauon lauonan, caya nga sandali ang gaua ay hindi matapat doon; halimbaua; acoy cahapon ninom, yo bebi ayer; datapoua,t, hindi matapat doon itong uica yo estuve bebiendo, cundi nalauon lauon yaong pag iinom, ng uica baga sa tagalog ay acoy nag iinom; pinotol co yaon, yo corté aquello, datapoua,t, con pamiminsanhan, at sandali caya ang pag putol ay hindi mangyaring uicain, yo estuve cortando aquello; caya nga gayon na laon laon at naliuanagan nang pag putol; tinampal ni Pedro yaong bata, dió Pedro un bofeton á aquel muchacho.
Datapoua,t, con ang uica,y, estúvole dando de bofetones, diyata pinagtampal ng pinagtampal, caya yata sa ganang nalalauon lauon itapat ninyo itong gayong pangungusap at sa
--199--
may liuag gaoin munti man, con baga ang uica,y, aco,y, songmosulat, yo escribi, ó yo estube escribiendo, natulog si Pedro, dormio ó estuvo dormiendo, tongmolong sa pagmimisa, ayudó á misa ó estuvo ayudando á misa nangadyi, rezo, ó estuvo rezando, nag alila ng canin, aderezó la comida ó estuvo aderezando la comida, nangahoy, hizo leña, ó estuvo haciendo leña, at sa ibang ganganitong mga gauang malauon lauong itapat itong gayong pangungusap.
Nauna (193-194: Kab.5.Aral.7)
No comments:
Post a Comment